ارزیابی صفات مورفوفنولوژیک و عملکردی ارقام و لاین های ایزوژن نزدیک گندم نان در واکنش به تنش گرمای آخر فصل در منطقه اهواز

تنش گرمایی تهدیدی جدی برای امنیت غذایی و تولیدات کشاورزی است. تنش گرمای آخر فصل یک تنش غیرزیستی اصلی به ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است که به طور قابل توجهی بر رشد و عملکرد غلات به ویژه گندم تاثیر می گذارد. استفاده از ارقام زودرس گندم روش مناسبی برای بسیاری از مناطق تولید کننده غلات است که تنش گرمایی آخر فصل را تجربه می کنند. در این آزمایش، اثر تنش گرمای آخر فصل بر صفات مورفوفنولوژیک و عملکردی ارقام و لاین های ایزوژن نزدیک گندم نان مورد بررسی قرار گرفت. هدف از این آزمایش، استفاده از ارقام و لاین های ایزوژن نزدیک دارای خوشه دهی زودهنگام به منظور بررسی اثر زودرسی بر عملکرد و برخی صفات فنولوژیک و زراعی گندم نان جهت دستیابی به ارقام و لاین های ایزوژن برتر از نظر تحمل به تنش گرمای ناشی از تاریخ کاشت دیرهنگام بود.

آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دانشگاه شهید چمران اهواز در سال زراعی 1402- 1401 اجرا شد. دو تاریخ کاشت (دوم آذرماه و دوم بهمن ماه به ترتیب به عنوان تاریخ کاشت به هنگام و دیرهنگام منطقه در کرت های اصلی و هفت رقم و لاین ایزوژن گندم نان (روشن، کل حیدری، مهدوی، لاین ایزوژن روشن، لاین ایزوژن کل حیدری، لاین ایزوژن مهدوی و رقم مهرگان به عنوان شاهد) در کرت های فرعی قرار گرفتند. تاریخ کاشت به هنگام به عنوان شاهد و تاریخ کشت دیرهنگام به دلیل برخورد مراحل گلدهی و پرشدن دانه گندم با گرمای آخر فصل به عنوان تنش گرمایی در نظر گرفته شد. داده های مرتبط با عملکرد دانه، وزن سنبله، تعداد دانه در سنبله اصلی، وزن دانه در سنبله اصلی، وزن هزار دانه، عملکرد زیست توده، شاخص برداشت، ارتفاع بوته، تعداد روز از کاشت تا خوشه دهی و تعداد روز از کاشت تا رسیدگی دانه ها ثبت شد.

یافته های تحقیق:

 نتایج این آزمایش نشان داد که تفاوت آماری معنی داری بین ارقام و لاین های ایزوژن گندم نان از نظر بیش تر صفات مورد مطالعه وجود داشت. تنش گرمای ناشی از کشت دیرهنگام، از طریق کاهش معنی دار تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن سنبله و وزن هزار دانه سبب کاهش عملکرد دانه همه ارقام و لاین های ایزوژن شد. مقادیر کاهش صفات در ارقام بیش تر از لاین های ایزوژن مربوطه بود. تنش گرما منجر به کاهش معنی دار عملکرد دانه در رقم روشن، لاین ایزوژن روشن، رقم کل حیدری، لاین ایزوژن کل حیدری، رقم مهدوی، لاین ایزوژن مهدوی و رقم مهرگان به ترتیب به میزان 36، 35، 31، 31، 35، 32 و 30 درصد در مقایسه با تاریخ کاشت به هنگام شد. با وجود کاهش نسبتا مشابه صفات در ارقام و لاین ها، مقادیر عملکرد دانه در رقم و لاین ایزوژن مهدوی و همچنین رقم مهرگان در هر دو تاریخ کشت به مراتب بیش تر از سایر ارقام و لاین های ایزوژن بود. لاین های ایزوژن 7 تا 14روز زودرس تر از ارقام والد خود بودند. در کشت به هنگام و در لاین های ایزوژن روشن، کل حیدری و مهدوی، کاهش تعداد روز از کاشت تا خوشه دهی (به ترتیب 5، 6 و 11 روز کاهش) و تعداد روز از کاشت تا رسیدگی (به ترتیب 8، 7 و 14 روز کاهش) به عنوان دو مولفه اصلی زودرسی، باعث به حداقل رساندن مواجه با تنش گرمای آخر فصل طی مراحل گلدهی و پر شدن دانه و در نتیجه عملکرد و پایداری عملکرد بالاتر شد.

به طور کلی، نتایج این پژوهش نشان داد که لاین های ایزوژن مورد بررسی از نظر عملکرد و صفات زراعی و مورفولوژیک برتر از ارقام گندم بودند. لاین ایزوژن مهدوی از طریق راهبرد زودرسی و کاهش تعداد روز تا خوشه دهی و رسیدگی، دارای بالاترین عملکرد دانه و پایداری عملکرد بود و همانند رقم مهرگان برای هر دو شرایط کشت به هنگام و دیرهنگام در منطقه خوزستان توصیه می شود.