کارکرد و نقش پول در اقتصاد شاهی تخت جمشید

سازمان اقتصادی تخت جمشید، نمونه ای از یک سازمان بزرگ و پیچیده اقتصادی بزرگ دنیای باستان محسوب می شود که بخش های مختلفی (اعم از: تولیدی، صنعتی، عمرانی، کشاورزی و...) را دربر می گرفت. موتور محرکه این سازمان را می توان نیروی انسانی عظیمی (صنعتگر ماهر و متخصص، کارگر ساده، دبیر/کاتب و...) دانست که در بخش های گوناگون آن مشغول فعالیت بودند. یکی از جنبه های مهم و در عین حال مبهم اقتصاد شاهی تخت جمشید، چگونگی نقش و کارکرد پول (مسکوک و غیرمسکوک) در گستره آن است. پژوهش حاضر با بهره گیری از یافته های باستان شناختی و گل نوشته های تخت جمشید، تلاش دارد تا به این پرسش ها پاسخ دهد؛ پول اصولا چه نقش و جایگاهی در نظام اقتصادی تخت جمشید داشته است؟ در این نظام اقتصادی چه تناسبی بین گردش پول مسکوک و غیرمسکوک برقرار بوده است؟ گستره اجتماعی دریافت کنندگان پرداخت های نقدی به چه شکل بوده است؟ شواهد موجود، وجود هر دو گونه پول مسکوک و غیرمسکوک در تخت جمشید را گواهی می دهد؛ اما به لحاظ گردش و نقش اقتصادی، پول غیرمسکوک از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار بوده است. کارگران، دامپروران، انبارداران، روحانیون، حسابرس ها، حاملان گنجینه شاهی و کسانی که از کتیبه ها رونبشت تهیه می کردند، اصلی ترین گروه های اجتماعی دریافت کننده پرداخت های نقدی بوده اند. رویکرد پژوهش، تاریخی است و یافته ها به روش یافته اندوزی از منابع کتابخانه ای گردآوری شده اند. براساس گل نوشته های بارو و خزانه تخت جمشید، مبادله محصول مازاد پایان سال انبارها و قسمتی یا در مواردی تمام دستمزد نیروی کار، به صورت نقدی پرداخت شده است. اطلاعات مندرج در اسناد فوق نشان می دهد که منظور از پرداخت ها و مبادلات نقدی، بهره گیری از نوعی پول نقره ای غیرمسکوک/توزین شده در اوزان و مقادیر مختلف بوده است. به نظر می رسد که این روند (استفاده از پول)، قبل از داریوش اول شروع، و در طی سلطنت او (به ویژه در بازه زمانی گل نوشته های خزانه، 492-458 پ.م.) گسترش یافته است.