خوانشی بر اشعار حماسی حضرت عباس (ع) در روز عاشورا از منظر تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف

مباحث زبان شناسی در قرن بیستم میلادی نقش موثری در رویکردهای جدید نقد ادبی داشته است. در نتیجه باعث رشد علم گرایی در حوزه تحلیل متون و در نهایت ظهور مکاتب تازه ای در سبک شناسی از جمله تحلیل گفتمان شده است. از مشهورترین نظریات تحلیل گفتمان انتقادی، نظریه نورمن فرکلاف است. این نظریه با نگاهی ژرف که از صورت بندی متن عبور می کند، به بررسی بافت موقعیتی و بافت بینامتنی متون می پردازد و تاثیر آن را بر نهادهای جامعه و دانش زمینه ای مخاطبان و رابطه آنها را با قدرت و ایدئولوژی حاکم بیان می کند. نویسندگان در نوشتار حاضر، درصددند تا اشعار حماسی حضرت عباس (ع) در روز عاشورا را با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف مورد بررسی قرار دهند. نتایح حاصل از پژوهش نشان می دهد که استفاده از اسلوب های کلامی و عناصر بلاغی در این رجزها، متناسب با مقتضی حال مخاطب و در خدمت القای معانی مورد نظر مولف بوده است. آیات قرآن تاثیر مشهودی بر این رجزها دارد و نمودهای اعتقاد به منظومه فکری امامت شیعه در سراینده، به وضوح خود را در این اشعار حماسی نمایان می سازد. ایدئولوژی حاکم بر رجزها با ایدئولوژی حاکم بر اکثریت جامعه آن زمان در تضاد است. چه، این اشعار در پی اقناع مخاطبان است که حاکمیت حقی الهی است، موقعیت استقرار آن باید مشروع و در بیت امامت باشد و از ملازمات این مشروعیت بخشی، مجاهدت در راه خدا و حماسه آفرینی است.