جانمایی حوزه آبخیز فخران خراسان جنوبی در نردبان مدیریت آبخیز

در دهه های گذشته گسترش نیازهای انسانی، تغییرات آب و هوایی، شهرنشینی و توسعه سریع صنعت، کشاورزی فشرده، خشک سالی، سیلاب و فرسایش خاک سبب تخریب آبخیزها شده است. از طرفی دیگر افزایش تقاضا برای بهره برداری از منابع طبیعی در شرایط فعلی آبخیزهای کشور تخریب روزافزون منابع اصلی حیات انسان، یعنی خاک و آب را در پی داشته است. عدم توازن در عملکرد آبخیزها سبب شده است تا کارکردهای مختلف هیدرولوژیک، بوم شناسی، اقتصادی و اجتماعی با مشکل مواجه شده و سلامت و عملکرد متوقع از آبخیزها کاهش یابد. از این رو مدیریت آبخیزها برای حفظ سلامت و پایداری آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا رویکردهای جامع مدیریتی در راستای پایداری منابع طبیعی موردنیاز است.

حوزه های آبخیز به عنوان سامانه های اجتماعی-بوم شناسی به دلیل تعامل بین اجزای بوم سازگان، انواع فعالیت هایی که در آن ها انجام می شود و پویایی این سامانه ها، دارای پیچیدگی های مدیریتی هستند  به این دلیل لازم است در آن ها رویکردهای مختلف مدیریت آبخیز در نظر گرفته شود. در نردبان مدیریت آبخیز سه رویکرد اصلی به نام های مدیریت غیر یکپارچه (تکه تکه) آبخیز˓ مدیریت یکپارچه آبخیز و مدیریت جامع آبخیز مشخص شده اند که هریک از این رویکرد ها مطابق با نردبان مدیریت آبخیز دارای مجموعه ای از رویکردهای فرعی است که برای دستیابی به اهداف رویکرد اصلی باید پله به پله بررسی شوند و هر حوضه بر اساس رویکر دهایی که در مطالعات خود لحاظ کرده اند در پله های مختلفی از این نردبان قرار می گیرند. نتایج پژوهش ها در ایران حاکی از آن است که رویکردهای مدیریتی غیریکپارچه آبخیز، یکپارچه آبخیز و مدیریت جامع حوزه های آبخیز و جایگاه آبخیزها در نردبان مدیریت آبخیز کمتر مورد ارزیابی قرار گرفته است. لذا در پژوهش حاضر به جایگاه حوزه آبخیز فخران خراسان جنوبی در نردبان مدیریت آبخیز پرداخته شده است.

 نتایج و بحث: 

بر اساس مطالعات انجام شده در این حوزه آبخیز از رویکرد مدیریت غیریکپارچه آبخیز، رویکردهای فرعی بین رشته ای و رویکرد حوزه آبخیز انجام شده لیکن با توجه به اینکه رویکرد اجرایی-پژوهشی ازجمله ارزیابی سلامت و پایداری که از موارد مهم این رویکرد به شمار می رود در این آبخیز لحاظ نشده است، حوزه آبخیز فخران در پله سوم از رویکرد غیریکپارچه آبخیز قرار دارد.

طبیعی است بخش عمده ای از این کمبودها و قرار نگرفتن مطالعات این آبخیز در پله های بالاتر از نردبان مدیریت آبخیز متوجه شرح خدمات عمومی، مشابه و کلی مطالعات تفضیلی-اجرایی موجود است که طبعا ضرورت بازنگری شرح خدمات هدف مدار و مشکل محور در این گونه مطالعات را تایید می کند؛ بنابراین مسئولین و سیاست گذاران حوزه آبخیزداری باید همگام با تغییر نیازهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مدیریتی از رویکردهای جدید علمی و جامعه-محور در راستای شناخت مسائل مرتبط با آبخیزها و ارائه راه حل های متناسب با آن ها استفاده نمایند.