ارزیابی قابلیت گونه های ازمک (Cardaria draba (L.) Desv.) و بومادران (Achillea wilhelmsii C. Koch) به‏ عنوان پایش‏گر و پالاینده زیستی عناصر بالقوه سمی در محیط حاشیه جاده

پایش و پالایش آلاینده‏ های فلزی مرتبط با ترافیک، راهکاری مناسب به‏ منظور مدیریت و ایجاد زیست‏بوم امن برای زیست‏مندان است. از این رو، این پژوهش با هدف ارزیابی قابلیت گونه های گیاهی ازمک (Cardaria draba L. Desva) و بومادران (Achillea wilhelmsii C. Koch) به‏ عنوان پایش‏گر و پالاینده زیستی عناصر بالقوه سمی آرسنیک، کادمیم و مس در محیط حاشیه جاده در سال 1398 انجام یافت. به این منظور، در مجموع 126 نمونه گیاهی و 63 نمونه خاک سطحی در طول 700 متر از یک قطعه 9 کیلومتری از جاده ‏های گلتپه، ساوه و کرمانشاه واقع در شهرستان همدان جمع ‏آوری و پس از آماده‏ سازی و هضم اسیدی نمونه های خاک و گیاه در آزمایشگاه، محتوی عناصر در آن ها به روش طیف‏ سنجی نوری پلاسمای جفت شده القایی (ICP-OES) خوانده شده و شاخص نرخ جذب سطحی هواسپهری (CR)، فاکتورهای تغلیظ ‏زیستی (BCF)، تجمع‏ زیستی (BAF)، انتقال (TF) و شاخص‏های جامع تغلیظ ‏زیستی (CBCI) و تجمع زیستی (CBAI) محاسبه شدند. پردازش آماری نتایج نیز با استفاده ازنرم‏افزار SPSS انجام یافت. نتایج نشان داد که بیشینه میانگین مقادیر نرخ جذب سطحی عناصر آرسنیک و کادمیم به‏ترتیب با %34/0 و %14/8مربوط به بومادران و بیشینه مقدار نرخ جذب سطحی عنصر مس با %9/30 مربوط به ازمک بوده است. از طرفی، ازمک دارای میانگین مقادیر BAF و TF بزرگ‏تر از یک برای همه عناصر بود. بومادران دارای میانگین مقادیر BCF و TF بزرگ‏تر و کوچک‏تر از یک به ترتیب برای عناصر آرسنیک و کادمیم و میانگین مقادیر BAF و TF بزرگ‏تر از یک برای عنصر مس بود. میانگین مقادیر شاخص های CBCI و CBAI در ازمک به ‏ترتیب برابر با 0/501 و 0/527 و در بومادران نیز به‏ترتیب برابر با 0/441 و 0/536 بود. با استناد به میانگین مقادیر شاخص نرخ جذب سطحی هواسپهری، فاکتورهای تغلیظ ‏زیستی، تجمع‏ زیستی، انتقال و شاخص‏های جامع تغلیظ‏ زیستی و تجمع زیستی عناصر می توان از ازمک و بومادران به عنوان گونه‏‏‏‏‏‏‏‏ های بومی کارآمد برای پایش و پالایش فلزات سنگین از هوا و خاک در مناطق آلوده استفاده کرد.