بررسی تغییرات کاربری زمین و شاخص های حدی هوا-آب شناسی در آبخیز رود میناب

در سه دهه ی اخیر کاربری زمین در آبخیز رود میناب تغییرات محسوسی داشته است و این تغییرات به همراه تغییر اقلیم در آبخیز می تواند روی روند شاخص های هوا-آب شناسی تاثیرگذار باشد. از این رو، به دلیل تغییرات اقلیم و کاربری زمین های آبخیز رود میناب در دهه های گذشته تاکنون، بررسی روندها و تغییرات در شاخص های حدی بارش، دما و آب دهی جریان اهمیت ویژه ای دارد. بنابراین، این پژوهش با هدف بررسی روند تغییرات کاربری زمین و متغیرهای هوا-آب شناسی در آبخیز مزبور انجام شد.

در این پژوهش، اطلاعات ایستگاه های آب سنجی، باران سنجی و تبخیرسنجی آبخیز میناب برای تعیین شاخص های حدی بر اساس استاندارد ETCCDI شامل بارش، دما و جریان رود بررسی شد. برای تحلیل روند از آزمون غیرسنجه ای (ناپارامتریک) من کندال استفاده شد. همچنین تغییرات کاربری زمین با استفاده از تصویرهای ماهواره ی لندست سری TM در سال های 1368، 1383 و 1399 به ترتیب از سنجنده های TM، ETM+ و OLI تعیین شد و صحت تصویرهای به دست آمده با آمار ه ی کاپا تایید شد.

نتایج و بحث:

نتایج این پژوهش نشان داد، روند تمام شاخص های حدی دمایی شامل شب های حاره ای، روزهای گرم، شب های گرم و دامنه ی دمای شبانه روزی افزایشی بود. در برخی ایستگاه ها، روند شاخص های حدی بارش، بارش سنگین (10، 20 و 30 میلی متر) روند افزایشی بود، اما روند بارش میانگین سالانه، افزایشی بود. روند تعداد روزهای تر (روزهای بارانی) و روزهای خشک (خشکسالی) به ترتیب کاهشی و افزایشی بود. بررسی تغییرات وضعیت بارش منطقه نشان داد، شدت بارش در زمان تداوم های 15 و 45 دقیقه ای افزایش یافت. با توجه به تغییرات رخ داده، تغییر وضعیت بارش در منطقه حتمی است. بررسی تغییرات کاربری زمین در سه دهه ی گذشته نشان داد، 11% از سطح زمین های مرتعی کاهش یافته است و زمین های کشاورزی و مسکونی به ترتیب 220 و 280% افزایش داشته اند.

نتیجه گیری و پیشنهادها:

یافته های این پژوهش نشان داد به رغم افزایش میانگین سالانه ی باران (16میلی متر در سال)، و دیگر شاخص های بارش که فاقد روند معنی دار بودند، روند شدت بارش 15 و 45 دقیقه ای افزایشی و معنی دار بود. برخلاف روند بارش که نمی توان آن را با اطمینان زیاد اثبات کرد، روند افزایشی همه شاخص های دمایی (به طور میانگین °0/9C در سال)، تغییرات اقلیمی در آبخیز میناب را تایید کرد. از طرف دیگر، روند شاخص های جریان کمینه و بیشینه و بیشینه ی لحظه ای نیز در آبخیز افزایشی بود و می تواند یکی از دلیل های آن تغییرات وضعیت بارش، احداث سد و تغییرات کاربری از زمین های مرتعی و جنگی به کشاورزی و مسکونی باشد. بر پایه ی نتایج این پژوهش پیشنهاد می شود، اثر تغییرات آینده ی اقلیم بر متغیرهای هوا-آب شناسی بررسی و یافته های آن در مدیریت منابع طبیعی به کار گرفته شود.