آیکونولوژی نقش سرباز و اسیر در هشت قطعه از منسوجات صفوی

پیکره نگاری در منسوجات ایرانی سابقه ای دیرین داشته و بخش مهمی از نقشمایه های تزئینی منسوجات ایران باستان را دربر می گرفته است. با روی کار آمدن اسلام و مطرح شدن ممنوعیت صورت گری در آثار هنری، خط به عنوان جایگزین نقوش انسانی و به عنوان تزئین غالب تا اواخر قرن نهم هجری، در اغلب منسوجات به کار رفت. از اواخر قرن نهم هجری به ویژه در عهد صفوی، گرایش به سنت های تصویری ایران باستان افزایش یافته و پیکره نگاری در منسوجات به شیوه های گوناگون رواج می یابد. در این میان، گروهی از پارچه ها با نقوش انسانی موجود هستند که نقشمایه آنها دربرگیرنده موضوع به اسارت گرفتن اسیران توسط سربازان است. هدف مقاله حاضر، بررسی منسوجات صفوی حاوی نقش سرباز و اسیر و تحلیل و تفسیر آثار با در نظرداشتن شرایط سیاسی - اجتماعی دوره صفوی است. از این رو پاسخ به این پرسش مد نظر است: آیکونولوژی نقش سرباز و اسیر در منسوجات صفوی بر کدام مفاهیم فرهنگی و اجتماعی دلالت دارد؟ پارچه های حاوی نقش سرباز و اسیر واجد چه ویژگی های فرهنگی و اجتماعی است؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و مطالب به صورت مطالعات کتابخانه ای گردآوری شده است. با بررسی نمونه های موجود در موزه های داخل و خارج از ایران مشخص شد که محتوای نقوش این دسته از منسوجات در ارتباط مستقیم با شرایط سیاسی- اجتماعی دوره صفوی بوده و احتمالا اغلب این قطعات با هدف استفاده به صورت دیوارکوب و در مواردی با هدف پوشش برای اشخاص بلندمرتبه طراحی شده و تولید آنها به نوعی با نمایش قدرت سیاسی شاهان صفوی در ارتباط بوده است.