تبیین اسطوره شناسی عناصر اربعه در فضای مساجد دوره تیموری با نگاهی قیاسی به دو مسجد جامع اصفهان و مسجد گوهرشاد

مساجد ایران در طول تاریخ دارای وجوه باطنی و ظاهری مبتنی بر عناصر اربعه در معماری خود بوده اند و در ماهیت خویش، از جنبه های معنایی و اسطوره ای برخوردار هستند. هدف پژوهش حاضر تبیین اسطوره شناسی عناصر اربعه در فضای مساجد ایران در دوره تیموری (مساجد جامع اصفهان و گوهرشاد) است. روش تحقیق پژوهش کیفی مبتنی بر رویکرد پدیدارشناسی است. در مرحله اول از روش توصیفی- تفسیری و در مرحله رویکرد تحقیق از رویکرد کیفی، در مرحله استدلال از روش کل به جزء و در مرحله تفسیر معنایی عناصر اربعه و اجزاء بنا در مساجد جامع اصفهان و گوهرشاد از روش پدیدارشناسی بهره گرفته شده است. نتایج نشان داد که در مساجد منتخب، به اتکای فهم اسفار اربعه، سیر از خاک به آب، هوا و آتش و عبور از دنیا به سمت برزخ و آخرت، در تطبیق با عناصر اربعه، دریافت های حسی فضاها، تصاویر مثالی عناصر و اجزا و تناسبات و حرکت به سمت عالم خیال به نحوی آگاهانه به کار برده شده است که بازنمایی اسطوره آفرینش و مرگ، در گذار از توالی فضاها قابل ادراک و فهم است. به اتکای قضایای حضور در فضا، ادراکات معلومات و محسوسات و ادراک فضا مبتنی بر پدیدارشناختی ذهن در استدلال منطقی در بحث، معرفت شهودی ادراک فضا، رفتاری کهن الگویی را در کاربران ایجاب می کند که هدف آن توجه به عالم ماورا و ادراک امر قدسی است.