بررسی چندمعنایی فعل «بستن» بر اساس طرحواره های تصویری

پژوهش حاضر کوششی است برای تحلیل چندمعنایی فعل «بستن» با بهره ‏گیری از ابزار نظری مطرح در معنی‏ شناسی شناختی. معانی فعل «بستن» به روش کتابخانه‏ ای از فرهنگ‏ های سخن، دهخدا، فرهنگ فارسی صدری افشار، فرهنگ فارسی گفتاری و البته، فرهنگ ریشه ‏شناختی زبان فارسی گردآوری و با هم مقایسه شد. در پژوهش حاضر، از روش تحلیل کیفی برای توصیف معانی و تعیین چگونگی ارتباط معانی یادشده استفاده شده است. به این منظور، ابزار نظری طرحواره ‏های تصویری در چارچوب معنی‏ شناسی شناختی و به طور خاص، مدل پیشنهادی جانسون و شرح و بسط آن از سوی ایوانز و گرین و ایوانز به کار گرفته شده است. تحلیل معانی طرحواره‏ ای فعل «بستن» نشان می ‏دهد که از میان 24 معنی، 11 مورد طرحواره نیرو داریم که به طور خاص ایجاد مانع با ماهیتی فیزیکی یا انتزاعی را نشان می‏ دهند و 18 مورد طرحواره پیوند با ماهیت فیزیکی یا انتزاعی در تحقق معنایی فعل «بستن» داریم. در یک مورد نیز، افزون بر طرحواره پیوند، امکان قائل شدن به طرحواره انشعاب وجود داشت. این در حالی است که ملاحظات ریشه‏ شناختی نشان می‏ دهند فعل «بستن» از یک ریشه واحد مشتق شده و به صورت کنونی خود درآمده است و آن، band در فارسی باستان و اوستایی و bandh در سنسکریت بوده است. این امر وجود طرحواره‏ های متفاوت غیرمرتبط را مجاز نمی‏ دارد. علت آن است که باتوجه به زمینه‏ سازی طرحواره‏ های تصویری برای تشکیل معانی به دلیل ماهیت پیش‏ مفهومی آنها، در صورت نبود ارتباط بین عناصر پیش‏ مفهومی، ارتباط میان معانی از دست می‏ رود. در پژوهش حاضر استدلال می‏ شود که طرحواره‏ های متداعی با معانی، ارتباط میان معانی فعل «بستن» را چگونه نشان می دهند.