اثرات گیاه زنیان در سندرم ترک اوپیوئیدها: مروری روایتی

اعتیاد و وابستگی به مواد در جوامع مدرن، پدیده ای رایج و یکی از عوامل اصلی ناتوانی افراد و نیز کاهش کیفیت زندگی آن ها است. در سال های گذشته، محققان روش های درمانی متفاوتی برای درمان اختلالات مصرف اوپیوئیدها پیشنهاد کرده ند که از مهم ترین آنها می توان به درمان با داروهای آگونیستی مانند متادون، بوپره نورفین و تنتور اوپیوم (شربت تریاک) اشاره کرد. کنارگذاری مصرف همین داروها نیز با علایمی تحت عنوان سندرم ترک اوپیوئیدها همراه است که می تواند شامل مواردی مانند اسهال، درد اندام ها، تعریق، دل پیچه، تپش قلب، اضطراب، استرس، آبریزش بینی و بیقراری باشد. تحقیقات نشان داده است که برخی از گیاهان دارویی می توانند تا حدودی در کاهش علایم یاد شده موثر باشند. از این میان گیاه زنیان به دلیل فراوانی مصرف آن در ایران و نیز اثرات چشمگیر آن در کاهش علایم پیش گفت در دیگر بیماری ها، به میزان زیادی مورد توجه قرار گرفته است. زنیان گیاهی است یک ساله که از مهم ترین ترکیبات آن می توان به تیمول، کارون، لیمونن و دیلاپیول اشاره کرد و از این میان ترکیبات فنلی جزء اصلی تشکیل دهنده این گیاه محسوب می شود که مسئول خواص زیست فعال آن هستند. بنابراین سعی کردیم در این مطالعه مروری، با تاکید بر قابلیت های این گیاه در درمان سندرم ترک اوپیوئیدها، به معرفی اثربخشی آن بپردازیم.

این مطالعه پژوهشی از نوع مرور روایتی می باشد که منابع اطلاعاتی مورد استفاده در آن از پایگاه های داده Scopus، PubMed، Google scholar، Science Direct ، طی 23 سال گذشته گزینش و وارد مطالعه شده است. کلید واژه های زنیان، اعتیاد، مورفین، نالوکسان، متادون، سندرم ترک در پایگاه های داده یاد شده مورد جستجو قرار گرفت. در نهایت مقالات انتخاب شده مورد ارزیابی قرار گرفته و نتایج به دست آمده در قالب جدول خلاصه و گزارش شده است.

نتایج این مطالعه نشان داده است که مصرف گیاه زنیان می تواند در کاهش وابستگی و هم چنین کاهش علایم سندرم ترک اوپیوئیدها موثر باشد. علاوه بر این، براساس تحقیقات متعدد گیاهانی که درصد بالایی از تیمول را در ترکیب خود دارند، با اثر بر سیستم های سروتونرژیک، کولینرژیک، گابارژیک و آدرنرژیک می توانند علائم مربوط به سندرم ترک اوپیوئیدها را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. لذا مکانیسم اثر تیمول موجود در زنیان را می توان به مهار کانال سدیمی و تحریک کانال کلری و افزایش بیان گیرنده های گابا A نسبت داد.

از آن جایی که سندرم ترک اوپپوئیدها عامل تعیین کننده ای برای ادامه مصرف اوپیوئیدها و عود محسوب می شود، به نظر می رسد که برای درمان عوارض ناشی از سندرم ترک مواد اوپیوئیدی باید به دنبال راه حل های کم خطرتری بود. نتایج مطالعه مروری حاضر نیز بیانگر نقش موثر گیاه زنیان در کنترل علائم سندرم ترک مواد اوپیوئیدی بوده است. از این رو با توجه به اهمیت موضوع، کاربرد فراوان، دسترسی آسان در جغرافیای کشور ایران و مقرون به صرفه بودن این گیاه دارویی، پیشنهاد می شود مطالعات بیش تری در این زمینه صورت پذیرد.