راهکارهای غزالی برای برون رفت از تکفیر در کتاب فیصل التفرقه بین الاسلام و الزندقه

تکفیر مسلمانان مهم ترین معضل دینی و اجتماعی است که جامعه اسلامی از صدر اسلام تا کنون به آن مبتلا بوده است و بسیاری از عالمان کوشیده اند راهکارهایی برای خروج از این مشکل ارائه کنند. محمد غزالی عالم برجسته قرن پنجم نیز با نگارش کتاب فیصل التفرقه بین الاسلام و الزندقه در این مسیر گام گذاشته است. هدف این مقاله، تحلیل و روشن کردن ابعاد نظریه پردازی غزالی برای برون رفت از معضل تکفیر است. این نوشتار، به این پرسش اصلی می پردازد که ایده های غزالی برای حل مشکل تکفیر چیست؟ این مقاله با روش کتابخانه ای و با توصیف و تحلیل محتوای این کتاب، به دسته بندی و نقد ایده ها و راهکارهای غزالی و تاثیرگذاری آنها در بازداری از تکفیر می پردازد. یافته های این تحقیق نشان می دهد غزالی در این کتاب با ارائه و تبیین قانون تاویل، به تبیین تفاوت مقام «اختلاف در دین» با «مخالفت با دین» می پردازد و اظهارنظرهای اجتهادی را که به تکذیب سخن پیامبر (ص) نمی انجامد، موجب تعلق عنوان کفر نمی داند. بر این اساس غزالی اگرچه بعضی از مذاهب اسلامی را خطاکار یا بدعت گذار می داند، آنان را در دایره و حدود دین اسلام می داند و با تکفیر آنها مقابله می کند. البته غزالی در این کتاب بر موضع خود در برابر تکفیر فلاسفه تاکید می کند و سخنان آنان را تکذیب سخن پیامبر (ص) می داند. غزالی در ظاهر جایگاه عقل را مقدم بر نقل می داند و برای حفظ شان حکم عقل، قانون تاویل را تبیین می کند؛ ولی او در جایگاه یک عالم منتسب به مکتب کلامی اشعری در ماده قیاس برهانی، نقل را اصالت می دهد و هر قیاسی را که این ماده نقلی در آن نباشد، غیربرهانی می داند. این موضوع مهم ترین عامل مواجهه تکفیری او با فلاسفه است.