بررسی ذخیره کربن لایه درختی در جنگل های شهرستان مریوان (مطالعه موردی: رویشگاه های گاران و دوله ناو)

جنگل های ناحیه رویشی زاگرس با مساحتی بیش از 5 میلیون هکتار و تامین بیش از 40 درصد آب کشور، از نظر اکولوژیکی دارای اهمیت بالایی هستند. 256 هزار هکتار از سطح استان کردستان را جنگل (8/8 درصد استان) پوشش داده است و سهم چشمگیری از ترسیب کربن استان را به خود اختصاص می دهد. دی اکسیدکربن اتمسفر در دهه های اخیر افزایش قابل توجهی داشته است. زی توده گیاهی و خاک تحت آن، در کاهش دی اکسید کربن جو، نقش بسیار مهمی دارند. اندام های هوایی درختان (لایه روی زمینی) سهم زیادی را در تولید زی توده و ذخیره کربن دارد. هدف از این پژوهش، بررسی ذخیره کربن لایه درختی در دو منطقه گاران (توده قرق و حفاظت شده) و دوله ناو (تیپیک جنگل های استان) بود.

برای اجرای این پژوهش، دو قطعه نمونه گاران و دوله ناو در شهرستان مریوان انتخاب شدند. در هر منطقه، یک قطعه نمونه مربعی شکل یک هکتاری پیاده شد و با روش آماربرداری صد در صد، مشخصه های کمی شامل گونه درختی، قطر برابر سینه، قطر یقه، ارتفاع کل درخت، ارتفاع تاج، قطر بزرگ تاج و قطر عمود بر آن اندازه گیری گردید. در هر دو قطعه نمونه از تنه و سرشاخه درختان نمونه برداری شد و برای این منظور، برای هر گونه درختی در هر قطعه نمونه سه درخت انتخاب و از تنه، سرشاخه های اصلی و فرعی درختان نمونه گیری شد. در آزمایشگاه وزن تر، وزن خشک و درصد کربن نمونه های چوب به روش سوزاندن نمونه های خشک شده در کوره الکتریکی محاسبه شد. سپس، زی توده روی زمینی درختان با استفاده معادلات آلومتریک محاسبه و در نهایت اندوخته کربن تمام درختان برآورد شد و پارامترهای کمی و میانگین زی توده روی زمینی و ذخیره کربن مقایسه شدند. از آزمون تی مستقل برای مقایسه پارامترهای کمی و ذخیره کربن در دو قطعه نمونه گاران و دوله ناو استفاده شد.

نتایج و یافته‏ ها:

 یافته های پژوهش نشان داد، مقدار زی توده روی زمینی در قطعه نمونه دوله ناو و گاران به ترتیب 3/45 و 4/41 تن در هکتار بود. در قطعه نمونه دوله ناو، دو گونه برودار و مازودار با مجموع 68/24 تن در هکتار، 5/54 درصد زی توده روی زمینی را به خود اختصاص داده بودند. اندوخته کربن روی زمینی در قطعه نمونه های دوله ناو و گاران به ترتیب 4/22 و 3/20 تن در هکتار محاسبه شد. نتایج آزمون تی مستقل نشان داد، بین مشخصه های کمی قطر برابر سینه، ارتفاع کل، سطح تاج درختان، زیر توده روی زمینی و ذخیره کربن در دو قطعه نمونه اختلاف معنی دار وجود داشت. از سویی، سهم گونه مازودار از ترسیب کربن در قطعه نمونه های دوله ناو و گاران به ترتیب 48/6 و 13/9 تن در هکتار به دست آمد. از سوی دیگر، میانگین مشخصه های کمی شامل ارتفاع درخت (7/3 متر)، قطر برابر سینه (79/15 سانتی متر) و سطح تاج (77/6 مترمربع) درختان قطعه نمونه دوله ناو، بیشتر از قطعه نمونه گاران بود.

یافته های کلی پژوهش نشان داد، ذخیره کربن رویشگاه دوله ناو بیشتر از رویشگاه گاران بود. برای مدیریت بهینه این جنگل ها و افزایش ترسیب دی اکسیدکربن، پیشنهاد می گردد که عوامل تخریب جنگل (مانند توسعه زراعت زیراشکوب جنگل، چرای شدید و مازاد ظرفیت دام، مدیریت و کنترل آتش سوزی، زغال گیری و دیگر موارد) مدیریت و کنترل شوند. همچنین پیشنهاد می گردد، در مناطق تخریب شده اقدام به احیا و توسعه جنگل با استفاده از گونه های بومی (مازودار، برودار، وی ول و بنه) و مثمر دیم (بادام، سماق و سنجد) شود.