بررسی تاثیر تشک کنترل فرسایش موقت و پوشش علفی بر مقدار رواناب و رسوب دامنه های اطراف جاده جنگلی با استفاده از شبیه سازی باران

حفاظت و احیاء خاک های فاقد پوشش همراه با هدایت و دور ساختن رواناب سطحی از خاک، روشی کارآمد جهت کاهش فرسایش خاک در مناطق حساس و مستعد فرسایش است. از جمله فعالیت های بازدارنده فرسایش خاک حفظ پوشش گیاهی طبیعی منطقه و سپس تثبیت خاک های لخت و فاقد پوشش به کمک روش های موقتی یا دائمی می باشند. در پژوهش حاضر با هدف تثبیت موقت خاک از پوشش های حفاظتی نظیر پارچه کنفی، کاه و کلش، خرده چوب، پوشش علفی فستوکا و سوپر جاذب نانو زئولیت به منظور کاهش میزان رواناب و رسوب استفاده شد.

به منظور بررسی میزان رواناب و رسوب در دامنه های اطراف جاده جنگلی واقع در جنگل آموزشی پژوهشی دارابکلا، ابتدا کرت هایی با ابعاد 50*70 سانتی متر و عمق 10 سانتی متر که با استفاده از ورق گالوانیزه ساخته شدند، در مناطقی با شیب یکسان دامنه (شیب 3 درصدی) قرار گرفتند. سپس تشک های کنترل فرسایش، ساخته شده از پارچه کنفی پرشده با تیمارهایی از قبیل: خرده چوب، کاه و کلش و سوپرجاذب نانوزئولیت تهیه و جهت قرارگیری در کرت ها آماده شدند. تیمارهای دیگر نیز که شامل: پارچه کنفی، گونه علفی فستوکا و گونه علفی فستوکا به همراه پارچه کنفی نیز درون کرت ها قرار داده شد. سپس شبیه سازی باران به مدت 30 دقیقه با شدت 50 میلی متر بر ساعت در آذرماه سال 1401 شبیه سازی شد. میزان رواناب خروجی کرت ها پس از هر رخداد بارش در فواصل زمانی 5 دقیقه ای با استفاده از استوانه مدرجی که در پایین کرت ها قرار داده شده بود، اندازه گیری و ثبت شد. میزان رسوب نیز بعد از ته نشینی رواناب و عبور از کاغذ صافی، به مدت 24 ساعت در آون، تحت دمای 105 درجه سانتی گراد، خشک و توزین شد. غلظت رسوب نیز از تقسیم میزان رسوب بر حجم رواناب، بر حسب گرم بر لیتر، محاسبه شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه برای 7 تیمار انجام شد. برای مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن استفاده شد. همچنین از آنالیز همبستگی پیرسون به منظور بررسی رابطه بین رواناب و غلظت رسوب در تیمارهای مختلف استفاده شد.

نتایج تجزیه و تحلیل های آماری نشان داد که بیش ترین مقدار رواناب مربوط به تیمار شاهد،  0/77 میلی متر بر ساعت و کم ترین مقدار مربوط به تیمار کاه و کلش و گونه علفی فستوکا که به ترتیب 0/24 و 0/27 میلی متر بر ساعت بود. به طور کلی تیمار کاه و کلش میزان رواناب را 69%  و تیمار گونه علفی فستوکا 64% کاهش دادند. نتایج مربوط به غلظت رسوب نیز نشان دهنده ی کاهش 63 درصدی و 52 درصدی میزان رسوب نمونه ها نسبت به تیمار شاهد بود که به ترتیب مربوط به تیمار پوشش کنفی و پوشش کنفی به همراه گونه فستوکا بود.

نتایج این پژوهش نشان داد که استفاده از تشک کنترل فرسایش با ترکیب های مواد مختلف مانند کاه و کلش، نانوزئولیت و خرده چوب به همراه پوشش علفی گونه فستوکا می تواند حجم رواناب را کاهش دهد و سبب تقلیل فرسایش و هدر رفت خاک به خصوص در ترانشه های جاده جنگلی که دارای خاک های بدون پوشش گیاهی هستند شود. همچنین پوشش علفی مانند فستوکا با به تاخیر انداختن ظهور رواناب، باعث افزایش نفوذپذیری آب در خاک شده و از هدررفت خاک جلوگیری می کند. بنابراین بکارگیری این تشک ها می تواند سبب کاهش فرسایش خاک در اطراف جاده های جنگلی شود.