ارتباط بین برخی از شاخص های تنوع و تنوع عملکرد با ویژگی های عملکردی روش تحلیل عملکرد چشم انداز (LFA)

وضعیت مرتع یکی از مهم ترین فاکتورهایی است که ارزیابی آن در مدیریت مرتع ضرورت بیشتری دارد. با این حال، روش های کیفی (مانند تحلیل عملکرد چشم انداز) اندازه گیری عملکردهای اکوسیستم مرتع، وقت گیر و هزینه بر هستند و باید منحصرا توسط افراد آگاه و باتجربه استفاده شوند. در همین راستا، این تحقیق با هدف یافتن ارتباط منطقی بین ویژگی های کمی گیاهی (تنوع گیاهی و تنوع عملکرد) با شاخص های کیفی روش تحلیل عملکرد چشم انداز در قسمتی از مراتع منطقه حفاظت شده تنگ صیاد واقع در استان چهارمحال و بختیاری انجام گرفت.

در طول گرادیانت شدت چرای دام، 3 مکان مرتعی که در بلندمدت فشار چرایی متفاوتی را تجربه کرده اند، انتخاب شدند. در هر کدام، پس از انتخاب 2 منطقه معرف، ابتدا سه ماکروپلات 30*30 مترمربعی مشخص شد و درون آن ها، نمونه‎برداری از پوشش و ویژگی های عملکردی گیاهی با سه کوادرات 2*2 متر مربعی در اواسط اردیبهشت ماه سال 1400 مطابق با حداکثر رشد گونه های گیاهی انجام شد. ویژگی های عملکردی گیاهی شامل شاخص سطح ویژه برگ، طول برگ، نیتروژن برگ، فسفر برگ و فرم رویشی جهت اندازه‏گیری تنوع عملکرد مورد استفاده قرار گرفتند. شاخص های تنوع گونه ای شامل غنای گونه ای، یکنواختی شانون و تنوع شانون و شاخص های تنوع عملکرد شامل شاخص مربع آنتروپی رائو، غنای عملکرد، یکنواختی عملکرد و پراکندگی عملکرد با استفاده از بسته آماری vegan و FD در نرم افزار R4.3.0 محاسبه شدند. سه ویژگی عملکردی روش تحلیل عملکرد چشم انداز شامل پایداری، نفوذپذیری و چرخه مواد غذایی، با استفاده از نرم افزار LFA و بر اساس داده های حاصل از نمونه برداری صحرایی برای 162 لکه و فضای بین لکه ای به دست آمد. ارتباط شاخص های تنوع و تنوع عملکرد با ویژگی های عملکردی تحلیل عملکرد چشم انداز با استفاده از همبستگی و رگرسیون تک متغیره بر اساس بسته های آماری ggcorrplot، ggpubr و ggpmisc در نرم افزار R4.3.0 انجام شدند.

نتایج نشان داد که رابطه مثبت و معنی داری بین شاخص چرخه مواد غذایی با شاخص یکنواختی عملکرد و میانگین وزنی طول برگ (R2= 0.3) وجود دارد. شاخص نفوذپذیری چشم انداز با یکنواختی عملکرد، پراکندگی عملکرد، آنتروپی رائو و میانگین وزنی نیتروژن برگ (R2= 0.4) رابطه ی معنی داری بهتری نسبت به تنوع شانون، غنای عملکرد و میانگین وزنی طول برگ (R2= 0.3) دارد (P<0.05). شاخص پایداری چشم انداز نیز با شاخص های تنوع زیستی (غنای گونه ای و تنوع شانون)، شاخص های تنوع عملکردی مبتنی بر چند ویژگی (غنای عملکرد، یکنواختی عملکرد، پراکندگی عملکرد و آنتروپی رائو) و شاخص های تنوع عملکردی مبتنی بر یک ویژگی (میانگین وزنی فسفر برگ، میانگین وزنی سطح ویژه برگ و میانگین وزنی فرم رویشی گندمی چندساله) رابطه ی مثبت و معنی داری دارد (P < 0.05) و با میانگین وزنی فرم رویشی پهن برگ چندساله (R2= 0.5) رابطه ی منفی و معنی داری دارد.

با توجه به ارتباطات پیچیده ای که بین تنوع گیاهی و تنوع عملکردی با ویژگی های عملکردی تحلیل عملکرد چشم انداز وجود دارد و با توجه به اینکه با تغییر مقادیر شاخص های تنوع عملکردی، ویژگی های عملکردی تحلیل عملکرد چشم انداز نیز تغییر یافته است، می توان از این شاخص ها نیز به هنگام ارزیابی وضعیت مرتع، استفاده نمود. در گام های بعدی می بایست چگونگی تلفیق شاخص های تنوع زیستی برای ارزیابی وضعیت سلامت مرتع را برای استخراج یک پروتکل ارزیابی در مناطق مختلف اقلیمی ارائه کرد.