بررسی تحمل و پایداری ژنوتیپ های تریتیکاله تحت تنش خشکی و شرایط محیطی تغییر یافته

به منظور بررسی تاثیر تیمارهای مختلف آبیاری بر روی ژنوتیپ های تریتیکاله و انتخاب ژنوتیپ های مناسب در شرایط تنش برای برنامه های به نژادی، یک مطالعه دو ساله با چهار رژیم آبیاری (آبیاری نرمال و قطع آبیاری در سه مرحله گلدهی، دانه شیری و پر شدن دانه) و نه ژنوتیپ تریتیکاله در دو سال زراعی 1397-1396 و 1398-1397 در مزرعه پژوهش مرکز تحقیقات داراب انجام شد. عملکرد دانه ژنوتیپ های تریتیکاله در تمامی تیمارها اندازه گیری شد و برای برآورد تحمل و پایداری ژنوتیپ ها از روش های مختلف بیومتریک و محاسبه شاخص های تنش شامل شاخص نسبی تنش، میانگین بهره وری، شاخص تحمل، شاخص پایداری عملکرد، شاخص تحمل تنش، میانگین بهره وری هندسی، شاخص عملکرد، شاخص مقاومت به خشکی، STI اصلاح شده برای وضعیت غیرتنش، STI اصلاح شده برای وضعیت تنش، نسبت کاهش عملکرد، شاخص تحمل تنش غیرزیستی، شاخص درصد حساسیت به تنش، شاخص میانگین طلایی، شاخص حساسیت به خشکی و میانگین هارمونیک استفاده شد. به دلیل پایین بودن توانایی شاخص ها در انتخاب ژنوتیپ های متحمل برای برنامه های به نژادی و اصلاحی، در این مطالعه شاخص های تحمل با هم به صورت هم زمان بااستفاده از روش های چند متغیره شامل بای پلات بر اساس تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) و نقشه حرارتی (Heatmap) استفاده گردید. همچنین، شاخص های پایداری تک متغیره به همراه شاخص های چندمتغیره حاوی مدل های AMMI و GGE در آزمون کردن ژنوتیپ های این مطالعه به کار گرفته شد. بر اساس روش های تحمل تنش تک متغیره، ژنوتیپ های ET-85-04، سناباد و پاژ مناسب ترین ژنوتیپ ها برای تحمل شرایط تنش خشکی در مقایسه با سایر ژنوتیپ ها بودند. نتایج شاخص های چندمتغیره (شاخص های پایداری) نیز نشان داد که ژنوتیپ ET-85-04 ژنوتیپ مناسبی تقریبا برای همه شرایط (نرمال و تنش) بود، ژنوتیپ های ET-85-04 و ET-83-20 دارای کمترین تنوع عملکرد در محیط های مختلف بودند و ژنوتیپ های ET-83-18 و ET-85-17 دارای عملکرد مناسبی در شرایط تنش خشکی شدید (در مرحله گلدهی) بودند. همچنین، طبق نتایج این تحقیق پیشنهاد می شود که به جای استفاده از یک مدل خاص به تنهایی، بهتر است از روش های پایداری و تحمل به صورت ترکیبی استفاده شود تا ژنوتیپ های پایدار به درستی تشخیص داده شوند. علاوه بر آن، نتایج تجزیه پایداری نشان داد که ژنوتیپ هایET-85-04 و ET-83-20 کمترین تنوع را در محیط های مختلف داشتند. در نهایت، نتایج نشان داد که ژنوتیپET-85-04 می تواند جزء ژنوتیپ های متحمل به خشکی و همزمان پایدار نیز باشد.