معرفی و بررسی انتقادی نسخه های خطی، ساختار و ویژگی های شرح محمد دارابی (رساله غیبی) بر غزلیات حافظ

شروح علاوه بر آنکه می توانند نکته یا خوانشی جدید از متن ارائه بدهند، به نوعی بازتاب دهنده ذهنیت عصری هستند که شارح در آن زندگی می کند. این آثار بنا به توقعاتی که آن عصر دارد، تفسیری متفاوت اراده می دهد. در پژوهش حاضر، شرح عرفانی محمد دارابی بر غزلیات حافظ (لطیفه غیبی/ غیبیه) از دیدگاه ساختاری و محتوایی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از طرف دیگر، برخی از مهم ترین نسخه های خطی این شرح همراه با توضیحاتی درباره آنها مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که در بررسی نسخه های خطی این شرح دقت بسیاری لازم است چراکه اغلب این نسخ بسیار مغلوط و سرشار از حاشیه نگاری هستند. برخی از کاتبان نیز خود به این موضوع اشاره داشته اند و در صدد تصحیح متن برآمده اند. تاریخ بسیاری از این نسخ بر اساس حدس و گمان است و حتی در مواردی نسخه معرفی شده مربوط به کتاب مشهور لطیفه غیبی نیست. در هر صورت، خوانش ایدئولوژیک اشعار حافظ، اشعری مسلک بودن حافظ، انتساب اشعار دیگران به حافظ، عدم توجه به علم لغت و نمادها و نقد متصوفه در اشعار حافظ از ویژگی های شرح دارابی است. این شرح با تمام اشکالاتی که می تواند بر آن وارد باشد، از دیدگاه نقد واکنش خواننده، بخشی از ذهنیت شارحان را در جامعه عصر صفوی نشان می دهد. عصری که شعر حافظ جامه تشیع می پوشد.