تجزیه ژنتیکی عملکرد و اجزای آن در پنبه با استفاده از روش تجزیه میانگین نسلها

بررسی نحوه توارث، نوع عمل ژن ها و تعیین راهبردهای موثر اصلاحی بمنظور بهبود صفات زراعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تجزیه میانگین نسل ها یکی از بهترین روش ها برای برآورد پارامترهای ژنتیکی و میزان توارث پذیری صفات است. این پروژه با هدف بررسی و تعیین پارامترهای ژنتیکی دخیل در نحوه وراثت صفات مورفولوژیک و اجزای عملکرد چهار رقم پنبه با استفاده از تجزیه میانگین نسلها طراحی و اجرا شد. 

به منظور تجزیه ژنتیکی و نحوه وراثت صفات مورد بررسی، نسل های BC1,F2,F1, P2, P1و BC2  دورگهای پنبه طی سالهای 1400-1399 تولید شده و در سال 1401 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سه منطقه مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفتند. پس از انجام تجزیه واریانس و مشاهده تفاوت معنی دار بین نسل ها، تجزیه ژنتیکی صفات با استفاده از روش متر و جینکز بر اساس مدل سه و شش پارامتری انجام شده و میانگین و خطای معیار هر یک از صفات در نسل های مختلف محاسبه شد. 

تجزیه واریانس صفات مورد بررسی نشان داد بین مناطق و ارقام مورد بررسی اختلاف معنی داری از لحاظ آماری وجود دارد بطوری که در ایستگاه هاشم آباد رقم ارمغان و در ایستگاه های کارکنده و داراب رقم گلستان بیشترین عملکرد وش را به خود اختصاص داد. بین نسلهای مختلف تفاوت معنی داری از نظر ارتفاع بوته، طول و تعداد شاخه زایا و تعداد غوزه مشاهده نشد. اما از لحاظ وزن غوزه، درصد کیل، عملکرد و زودرسی تفاوتها معنی دار بود. بطوریکه کمترین وزن غوزه، کمترین درصد کیل و کمترین عملکرد متعلق به والد دانه سبز P1 بود. بیشترین عملکرد وش مربوط به نتاج F2 بود که میانگین عملکردی معادل 2899 گرم در کرت داشت. این برتری را می توان به تنوع موجود در این نسل نسبت داد. همچنین تفاوت عملکرد والد دانه سبز با والد دانه سفید مشهود بود. 

برتری عملکرد نتاج نسبت به والدین بیانگر وجود اثر غالبیت در کنترل این صفت می باشد. بررسی نتایج نشان داد که برای صفات وزن غوزه و تعداد شاخه زایا اثرات افزایشی و غالبیت × افزایشی نقش عمده ای در کنترل توارث این صفات دارند. معنی دار شدن اثر افزایشی نشان می دهد که بهترین روش اصلاحی برای آن صفات استفاده از انتخاب و خودگشنی می باشد. برای صفات دیگری نظیر درصد کیل اثر متقابل غالبیت × غالبیت نقش بیشتری داشته است. وجود علامت مخالف بین اثرات، احتمال اثرات اپیستازی دوگانه را تقویت می کند. بیشتر بودن مقدار واریانس غالبیت از واریانس افزایشی و درجه غالبیت بیشتر از یک بیانگر این است که انتخاب تحت این شرایط قابل تثبیت نمی باشد و انجام دورگ گیری  جهت نیل به اهداف اصلاحی مورد نظر برای صفات مذکور روش موثرتری از انتخاب خواهد بود.