رفتارهای جوارحی و جوانحی، چارچوبی برای مطالعه رفتار سازمانی

موضوع: 

«رفتار سازمانی» یکی از مهم ترین موضوعات در دانش مدیریت و سازمان است. پژوهشگران اسلامی در همه رشته‏ ها تلاش دارند که توصیه‏ های اسلامی را استنباط کنند و به ‏کار گیرند. اندیشمندان مدیریت اسلامی نیز با کاوش علمی، آموزه ‏های اسلامی درخصوص مدیریت و سازمان را استخراج می‏کنند و با به‏ کارگیری آن، زمینه بالندگی سازمان‏های اسلامی را فراهم می‏سازند.موضوعات متعددی در رفتار سازمانی مطالعه می شود تا بتواند بهبود روابط بین مدیر و کارکنان را محقق کند. سطح رفتار فردی، نقطه شروع مطالعه رفتار سازمانی است. چارچوب مطالعاتی سطح رفتار می تواند تاثیر قابل توجهی بر موضوعات سطوح دیگر رفتار داشته باشد. اینکه موضوعات مطرح شده در سطح رفتار چگونه دسته بندی شود دغدغه محققین است. طراحی نوین ساختار مطالعه سطح فردی در رفتار سازمانی براساس آموزه های اسلامی، موضوع اصلی این پژوهش است. 

این پژوهش که با روش اجتهادی انجام شده است، پس از پرسش تحقیق به بررسی مبانی نظری موضوع پرداخته و سپس با بررسی منابع برون دینی و درون دینی، مستندات مرتبط شناسایی شده است. درنهایت، به تحلیل داده ها و ایده پردازی پرداخته شده است. تدوین دانش رفتار سازمانی با رویکرد اسلامی، نیازمند تبیین زیرساخت ‏های بنیادی این دانش است. همه دانش‏های علوم اجتماعی بر پایه پیش‏ فرض‏ها و بنیاد‏های فلسفی شکل می‏گیرند. در این پژوهش تلاش شده است که به ‏دور از مباحث عمیق فلسفی، به پیش ‏فرض‏ها و مبانی نزدیک‏تر به مسائل رفتار سازمانی، با زبان ساده و مختصر پرداخته شود. سه مبنای فلسفی، تجربی و دینی، به‏شکل کاربردی، زیربنای مطالعات رفتار سازمانی در این مقاله قرار گرفته است. 

ماهیت رفتار‏های جوارحی، ایجاد دگرگونی و تغییر، با منشا حرکت انسانی به ‏وسیله یکی از اعضا و جوارح است. انسان با حرکات و اقداماتش می ‏تواند باعث حرکت یا توقف فعالیت‏ های سازمان بشود. شناخت رفتار‏های جوارحی عرصه گسترده‏ ای از موضوعات رفتار کارکنان را به خود اختصاص داده است. مطالعه علمی در برخی از این موضوعات نوآورانه بوده و برخی در این دانش متداول است. با شناسایی آیات و روایات مرتبط با موضوع موردمطالعه، سپس تحلیل و بررسی آنها، دلالت های مدیریتی آن در حوزه رفتار سازمانی ارائه شده است.

این مطالعه تلاش دارد که نشان دهد موضوعات رفتار سازمانی در سطح فردی را می توان در چارچوب رفتارهای جوارحی و رفتارهای جوانحی به شکل پذیرفته شده در منابع اسلامی ارائه کرد تا پژوهشگران دینی بتوانند دراین الگو موضوعات رفتار سازمانی را مبتنی بر آموزه های اسلامی مطالعه کنند. رفتار‏های جوارحی در سه دسته مورد مطالعه قرار گرفته است که عبارت‏ند از: فعالیت‏ های حرکتی (حضور در سازمان، بهره‏ گیری از حواس ظاهری، ارتباطات)، فعالیت‏ های نمادین ارتباطی (زبان نوشتاری، زبان گفتاری، و زبان غیرکلامی)، و فعالیت ‏های ناشی از عواطف، انسانی (پرخاشگری، استرس، شادابی). امروزه در دانش رفتار سازمانی رایج، اجزای رفتار جوانحی، مورد تحقیق گسترده‏ای قرار گرفته است؛ به‏ گونه‏ ای که در همه کتب رفتار سازمانی، موضوعاتی نظیر ادراک، انگیزش، نگرش، یادگیری، هیجانات، تصمیم‏گیری و نظایر آنها مشاهده می ‏شود. رفتار‏های جوانحی در دو دسته مطالعه شده است که عبارت‏ند از: فعالیت‏ های فکری (ادراک، یادگیری، تصمیم‏گیری و خلاقیت) و فعالیت‏ های عاطفی (نگرش، انگیزش و هیجانات). ساختار کلی این موضوعات در این مقاله تبیین شده است.