نماد در داستان کوتاه مدرن فارسی (داستانهای 1340 تا 1357)

داستان کوتاه فارسی در بازه زمانی 1340 تا 1357 (به استناد آثار منتشرشده و نظر پژوهشگران ادبیات)، شاهد بیشترین «داستانهای مدرن» بوده است؛ تا جایی که باید این دوره را «دوره داستان کوتاه مدرن فارسی» برشمرد. نوع جهان بینی و بیان نویسندگان داستان مدرن بگونه ای است که آثار آنان اغلب شفاف و صریح نیست و با ابهاماتی همراه است؛ به همین جهت بهره گیری از شگردهای مختلف برای شیوه بیان، برای نویسنده مدرن اهمیت مییابد که یکی از مهمترین آنها، شگرد «نمادپردازی» است. در این پژوهش با توجه به اهمیت «نماد» در داستان کوتاه مدرن فارسی، بویژه در بازه زمانی 1340 تا 1357، آثار چهار نویسنده، به نمایندگی از چهار طیف فکری مورد بررسی و تحلیل نمادشناسانه قرار میگیرد.

 این بررسیها با استناد به مراجع و کتب علوم اجتماعی، روانشناسی، نشانه شناسی، نمادشناسی و... صورت گرفته است که طی آن آثار ابراهیم گلستان به نمایندگی از داستانهای ذهنی-روانی، آثار غزاله علیزاده به نمایندگی از داستانهای عرفانی، آثار بهرام صادقی به نمایندگی از داستانهای اجتماعی-طنز تلخ، و آثار ابراهیم رهبر به نمایندگی از داستانهای شهری-اقلیمی، مورد بررسی قرار گرفته اند که این بررسی شامل تحلیل هفت کتاب و 68 داستان است.

 با توجه به بررسیها، جدولها و آمارهای تحلیلی که در پیوست مقاله ارایه میشود، باید گفت بسامد استفاده از «نماد» در داستانهای کوتاه مدرن، گسترده است. اصولا داستان کوتاه مدرن، به جهت ایجاز و ابهامی که دارند، محل مناسبی برای زایش نماد و سمبل هستند.

هرچه داستان کوتاه مدرن درونگراتر باشد، بسامد نماد در آن بیشتر است؛ به همین جهت داستانهای عرفانی مدرن غزاله علیزاده، نمادخیزترین داستانها را در خود جای داده اند. با همین استدلال، داستانهای ذهنی و روانی ابراهیم گلستان، به میزان چشمگیری از نماد بهره برده اند. در آثار متعدد بهرام صادقی نیز، به فراخور فضای داستان، با نمادپردازی نویسنده مواجه هستیم. ابراهیم رهبر در دو کتابی که آثار توصیفی و برونگرا دارد، نمادپردازی کمتری انجام میدهد، اما در اثر دیگرش، که درونمایه آن درگیری با مصایب زندگی کارمندی در تهران است، بیشتر از نماد بهره برده است.