مقایسه عملکرد مدل های خطی و هوش مصنوعی جهت پیش بینی دستکاری صورت های مالی: شواهدی از کاربرد مدل دیچو و شبکه های بیز

دستکاری های اطلاعات و صورت های مالی شرکت ها منجر به وقوع تقلب و تجدید ارائه صورت های مالی می شود که باعث از دست رفتن سرمایه افراد و در نهایت منجر به ورشکستگی شرکت ها می شود. این مسائل نگرانی هایی را در مورد کیفیت اطلاعات صورت های مالی و تصمیم گیری استفاده کنندگان اطلاعات مالی شرکت ها به وجود آورده است. با توجه به اهمیت این موضوع، پیش بینی وقوع این دستکاری ها و عوامل تاثیرگذار بر آنها همواره موردتوجه تحلیلگران، سرمایه گذاران، مدیران و پژوهشگران بوده است. هدف این پژوهش مقایسه عملکرد مدل های خطی و هوش مصنوعی در زمینه پیش بینی دستکاری صورت های مالی است. مدل خطی دیچو و مدل هوش مصنوعی شبکه های بیز جهت مقایسه عملکرد برای پیش بینی دستکاری صورت های مالی در نظر گرفته شدند. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر داده ها پس رویدادی و از نظر تحلیل ها توصیفی-همبستگی است. جامعه آماری پژوهش کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1396 تا 1401 بوده و نمونه ها با استفاده از روش حذفی سیستماتیک با اعمال محدودیت هایی انتخاب شدند. معیار انتخاب شرکت های دارای دستکاری صورت های مالی وجود اظهارنظر غیر مقبول حسابرسی دارای بند مشروط مشمول تحریف در داده های مالی یا وجود اختلافات مالیاتی با حوزه مالیاتی طبق یادداشت ذخیره مالیات بر درآمد و پرونده مالیاتی و بند شرط گزارش حسابرسی و یا وجود تعدیلات سنواتی با اهمیت و صورت های مالی تجدید ارائه شده بود. داده های پژوهش به وسیله روش کتابخانه ای و اسناد کاوی گردآوری شده و با نرم افزار ایویوز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان داد مدل دیچو با قدرت 88/68% درستی و شبکه های بیز با قدرت 90% درستی توانایی پیش بینی دستکاری صورت های مالی در بین شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را دارند. همچنین، طبق نتایج پژوهش عملکرد مدل های هوش مصنوعی مانند شبکه های بیز بهتر از مدل های خطی مانند مدل دیچو می باشد.