پیدایش گنبد اورچین در معماری سلجوقی و سیر تحول آن در دوره های متاخر

گنبدهای اورچین یکی از گونه های رایج گنبدسازی ایران در کنار گنبدهای نار و رک می باشد که نمود ساختاری جدید و فناوری عصر خود بوده اند؛ هم چنین برخی از پژوهشگران اشاره دارند که پیدایش این نوع گنبد به عصر سلجوقی بازمی گردد. به همین دلیل، شناخت سیر تحول ایجاد شده از دوره سلجوقی تا بعد از آن در ساختار گونه های گنبد اورچین مورد اهمیت می باشد؛ به طوری که هدف پژوهش به گونه شناسی در کنار شناسایی تغییرات در هندسه گنبد اورچین توجه داشته و عوامل موثر بر شکل گیری گنبدهای اورچین را موردمطالعه قرار می دهد. در این مسیر، این پژوهش درصدد پاسخ گویی به این پرسش ها است؛ چه عواملی بر شکل گیری گنبد اورچین در دوره سلجوقی نقش داشته است؟ و سیر تغییر در عوامل موثر بر شکل گیری گنبدهای اورچین بیانگر چیست؟ جنبه ای دیگر از انجام این پژوهش محسوب می گردد. روش پژوهش این جستار، توصیفی و تحلیلی است و اطلاعات لازم از طریق مطالعات کتابخانه ای و پیمایش های میدانی، جمع آوری شده اند. یافته های پژوهش نشان داد، مولفه های مختلفی بر پراکنش گونه های مختلف گنبدهای اورچین تاثیرگذار بودند و این مولفه ها در معماری دوره های بعد تداوم یافته اند که نمودی از نمادهای معماری دوره سلجوقی می تواند در ساختار گنبد اورچین باشد؛ هم چنین گنبدهای اورچین با حفظ ویژگی های معماری سلجوقی در خود، زمینه ساختار نوینی در این عصر را ایجاد کرده و در دوره های بعد با حفظ ماهیت، گونه های متنوعی از گنبد اورچین را به وجود آورده اند. این تغییر و تحولات از دوره سلجوقی شروع شده و عمدتا با ماهیتی ساده نسبت به دوره های بعد از خود ایجاد شده است؛ به طوری که می توان اوج هندسه پیچیده در اجزای گنبد را مرتبط با دوره های بعد از سلجوقی مرتبط دانست.