بازشناسی دو بنای ایلخانی کمتر شناخته شده در منطقه قومس (مسجد خدابنده و مسجد بهادر خان)

ایالت قومس که  امروزه منطبق بر استان سمنان کنونی است از جمله مناطق مورد توجه حاکمان ایلخانان بود که آثار متعدد معماری در آن ساخته شده است. اهمیت مطالعه آثار معماری تخریب شده یا کمتر باقی مانده در آن است که برخی از آن ها دارای جنبه های معماری یا تزیینی منحصربه فردند؛ یا ممکن است به برخی پرسش های تاریخی پاسخ دهند. مسجد تخریب شده خدابنده در دامغان و بنای دیگر بخش هایی از آنچه امروزه آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی در روستای قلعه نو شاهرود واقع شده است؛ دو مکان مورد بررسی در این پژوهش هستند. هدف از این پژوهش بازشناسی این دو اثر کمتر شناخته شده معماری عصر ایلخانان و طرح نظریاتی پیرامون قدمت و صحت عملکردی آن ها است. روش تحقیق در این نوشتار تطبیقی-تحلیلی است و داده ها به روش اسنادی و میدانی گردآوری شده اند. نتایج تحقیق نشان داد که محرابی که امروزه جزئی از آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی است بخشی از مسجدی منسوب به «ابوسعید بهادر خان» از عصر ایلخانی است. انحراف مشخص جهت محراب به سوی بیت المقدس و درج عبارت «بیت المعمور» در متن کتیبه محراب از عواملی است که روشن می سازد جهت محراب به عمد به سمت بیت المقدس ساخته شده بوده است. به نظر می رسد استفاده از زبان فارسی در کتیبه محراب اولین کاربرد آن در محراب های ایران است. همچنین نتایج نشان داد مسجد تخریب شده دامغان موسوم به مسجد «خرابه» همان مسجدی است که هرتسفلد مسجد «خدابنده» می نامد و در چند قدمی از آرامگاه پیر علمدار به جهت به اشتباه عارف انگاشتن فرماندار منطقه ای قومس ساخته شده است.