رشید الدین فضل الله و اندیشه آبادگری در قلمرو ایلخانان

رشیدالدین فضل الله همدانی 645-718) ه(از وزیران روشنفکر در ایران دوره اسلامی است که توانست به کمک افکار بلند، همراه با دوراندیشی و آگاهی وسیعی که بر اندوخته های علمی و عملی سیاستمداران ایران پیش و پس از اسلام داشت، با ارائه برنامه های آبادگری تحسین برانگیز خود، اصلاحات اقتصادی و اجتماعی دوران حکومت غازان خان و الجایتو را رقم زده و صفحه درخشانی در تاریخ ایران بعد از حمله مغول پدید آورد. مورخان اعم از قدیم و معاصر، او را به سبب توجه ویژه اش به عمران و آبادانی، با سیاستمداران بزرگ ایران پیش از اسلام همچون داریوش هخامنشی و انوشیروان ساسانی و بزرگمهر بختگان مقایسه کرده اند. رشیدالدین فضل الله بر خلاف دیگر وزیران ایرانی بعد از اسلام، چون بلعمی ها، جی هانی ها، صاحب بن عباد و خواجه نظام الملک و...، علاوه بر برخورداری از فضیلت علمی، از فضیلت توانایی در مدیریت اجرایی برخوردار بود. او به سبب آگاهی بر ویرانی ها و کشتارهای ناشی از حمله مغول و پیامدهای بعدی آن، همانند یک روانشناس خبره تلاش می کرد تا با توجه به قسمت های مختلف جامعه و بدون گرفتار شدن در دام تعصبات مذهبی و قومی)قاشانی، 95)، برنامه های اصلاحی خود را به مورد اجرا گذارد و با ارائه طرح های مناسب برای آباد کردن شهرها و روستاها و رونق کشاورزی و عمران راه ها، روح امید به زندگی را در کالبد جامعه ایران بدمد. در این مقاله، اندیشه های رشیدالدین به عنوان یک اندیشه زیر بنایی و برنامه کلان اصلاحی و عمرانی که در نامه های او تجلی یافته، بررسی و تجزیه و تحلیل می شود.