دور هرمنوتیکی و نقش آن در مطالعات ادبی، فهم و نقد متون

امروزه، هرمنوتیک – چه آن را از سنخ دانش بدانیم یا از جنس روش، و چه از مقوله هنر و مهارت – به درخت تناوری تبدیل شده است که در خاک علوم و فنون ریشه دوانیده و بر حوزه های مختلف معرفت انسانی سایه گسترانیده است. هرمنوتیک در حرکت تاریخی اش ادوار و مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته و چهره های گوناگونی به خود گرفته است، اما همواره وجه مشترک همه این گرایشها و شاخه ها، مسئله فهم بوده است. ویژگی ساختاری و بنیادین فهم را که از آن به دور هرمنوتیکی تعبیر کرده اند، دوری بودن و حلقویت (Circularity) آن دانسته اند. اصل مهم دور هرمنوتیکی این است که فهم اساسا کنشی است ارجاعی و ترددی. شناخت و فهم یک چیز در گرو شناخت کلیتی است که آن چیز در آن واقع شده است و پیوسته، دور میان اجزاء و کل در جریان است. اما این دور، از سنخ دور منطقی – دور باطل – نیست، و به دلیل باز بودن و ایستا نبودن و انعطاف پذیری، عملا ظرفیتها و امکانهای بسیاری را برای خواندن، فهم، و تاویل متن، پیش می کشد و مجال گفتگو وتعامل با انواع دانشهای زبانی، رویکردهای نقد و نظریه ادبی و جریانهای فلسفی را فراهم می کند. در این مقاله ضمن مروری فشرده به گرایشهای هرمنوتیک، به طرح تلقی های مختلف از دور هرمنوتیکی و زمینه و پیشینه تاریخی، شیوه ها و حوزه های کاربرد آن خواهیم پرداخت.