مطالعه انسان شناختی بازارچه های مشترک مرزی با رویکرد انسان شناسی اقتصادی

در سراسر مرزهای کشور ایران مرزنشینانی سکونت دارند که در زندگی خود دارای مشکلات بسیار و متعددی هستند. عمده ترین آنها عبارتند از: بیکاری، فقر، کمبود درآمد و سرمایه، مشکلات امنیتی-سیاسی، کمبود زمین های کشاورزی، آب، مراکز بهداشتی، درمانی و آموزشی، کمبود راه های ارتباطی، شرایط بد آب و هوایی و بسیاری دیگر از این مسائل در این مناطق قابل مشاهده ایت. وجود این مشکلات باعث دگرگونی و تحول بسیاری در زندگی این مردمان شده است که آن ها را اجبارا به سوی معضلات و نابسامانی هایی چون مهاجرت قاچاق کالا، شورش و ناامنی در این مناطق، عدم همنوایی با دولت مرکزی و ضد سیستمی عمل کردن سوق داده است. در جهت مقابله با مشکلات مذکور، دولت در سال 1367 به طور غیر رسمی و در 1372 به صورت رسمی اقدام به تاسیس بازارچه های مشترک مرزی نمود که در حال حاضر تعداد این بازارچه ها به 52 بازارچه در سطح کشور رسیده است. از این لحاظ برای بررسی عملکرد این بازارچه ها و نقش و جایگاه آن ها در رفاه اقتصادی و وضعیت معیشتی مرزنشینان، مقاله حاضر سعی بر آن دارد که به مجموعه سوالات زیر پاسخ دهد: بازارچه های مشترک مرزی چه نقشی در وضعیت رفاهی مردم مرزنشین ایفا نموده اند؟ آیا تاسیس این بازارچه ها تاثیر مثبتی بر متغیرهای رفاهی (اشتغال، درآمد، تاسیسات زیربنایی و رفاهی و...) داشته اند؟ آیا بازارچه های مرزی در امر صادرات و واردات مرزی تاثیر مثبتی بر اقتصاد مناطق مرزنشین و کشور داشته اند؟ آیا بازارچه های مشترک مرزی در تحقق اهدافی که بر مبنای آن ایجاد شده اند موفق بوده اند یا خیر؟ و به دنبال آن تاثیر بازارچه ها بر حجم اقتصاد غیر رسمی و پدیده مهاجرت روستاییان در این مناطق مورد بررسی قرار می گیرد. این نوشتار حاصل پژوهشی میدانی از بازارچه مرزی سردشت است که با استفاده از این روش تحقیق قوم نگاری و تکنیک های مصاحبه (مصاحبه با افراد مطلع کلیدی) و مشاهده (مستقیم و غیر مستقیم) انجام شده است. در این بررسی 5 روستای مرزی به عنوان نمونه انتخاب شده اند تا بررسی دقیق روی آنها انجام بگیرد. در نهایت با بررسی عمقی مسئله نتایج و دستاوردهای زیر حاصل گردید:- فعالیت بازارچه های مرزی باعث ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم (حمل و نقل بار و مسافر، عملیات بارگیری و...) مرزنشینان گردیده که سهم اشتغال غیر مستقیم به مراتب بیشتر از اشتغال مستقیم می باشد.
- فعالیت بازارچه های مرزی باعث افزایش درآمد مرزنشینان گردیده است که در این میان درصد کمی بیشترین درآمد و سهم اکثریت به مراتب کمتر می باشد.
- استقرار بازارچه و ایجاد اشتغال برای ساکنین مرزنشین نتوانسته از خیل عظیم مهاجران روستایی به شهر بکاهد اما در این میان از کنترل اقتصاد غیر رسمی در این منطقه تا حد زیادی کاسته است.
- بازارچه مشترک مرزی تاثیر شگرفی در تامین مایحتاج نیازهای ساکنین مرزنشین نداشته و کالا های مبادله شده عمدتا رویکرد فرا استانی و فرا منطقه ای دارند.
در نهایت این که واقعیت موجود نشان می دهد که بازارچه های مرزی اگرچه در پاره ای موارد نقش مثبت و موثری داشته اند، ولی عملکرد چند ساله آنها نشان می دهد که با اهداف اولیه تاسیس همخوانی ندارند.