ارزیابی تحمل ژنوتیپ های برنج (Oryza sativa L.) به تنش خشکی انتهای فصل

به منظور ارزیابی تحمل ژنوتیپ های برنج به تنش خشکی انتهای فصل و شناسایی ژنوتیپ های متحمل و حساس به این تنش، 49 ژنوتیپ برنج ایرانی و خارجی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو محیط بدون تنش و تنش خشکی در سال زراعی 1385 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان مورد مطالعه قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه شامل: ارتفاع بوته، تعداد خوشه در بوته، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد خوشه چه در خوشه، عملکرد شلتوک، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف بسیار معنی دار (01/0> p) بین ژنوتیپ ها از نظر کلیه صفات مورد مطالعه در دو شرایط محیطی تنش و بدون تنش وجود داشت که بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های مورد مطالعه و امکان گزینش ژنوتیپ ها برای تحمل به خشکی است. مقایسه میانگین ژنوتیپ های مورد مطالعه نشان داد که در شرایط بدون تنش و تنش خشکی، بیشترین عملکرد شلتوک متعلق به رقم نعمت به ترتیب به مقدار 31/7 و 07/7 تن در هکتار بود، در حالی که کمترین عملکرد شلتوک در محیط بدون تنش متعلق به رقم دم سفید به مقدار 74/2 تن در هکتار و در محیط تنش خشکی متعلق به رقم Diwani به مقدار 46/1 تن در هکتار بود. لازم به ذکر است که رقم نعمت از نظر اجزای عملکرد از جمله شامل تعداد خوشه در بوته، تعداد خوشه چه در خوشه، تعداد دانه پر در خوشه در محیط تنش و بدون تنش نیز وضعیت مطلوبی داشت. بررسی میزان درصد کاهش میانگین صفات در اثر تنش خشکی نشان داد که بیشترین آسیب ناشی از تنش خشکی، مربوط به عملکرد شلتوک (40 درصد) می باشد. از نظر شاخص های تحمل به خشکی نیز بیشترین مقدار شاخص میانگین حسابی (MP)، میانگین هندسی (GMP)، میانگین هارمونیک (HM)، شاخص تحمل (STI)، میزان نسبی آب برگ (RWC) و کمترین مقدار شاخص های حساسیت به تنش (SSI) و تحمل (TOL) متعلق به رقم نعمت بود. نتایج همبستگی بین شاخص های مقاومت به خشکی و عملکرد شلتوک در دو محیط بدون تنش و تنش خشکی، نشان داد که شاخص های MP، GMP، HM، STI و RWC همبستگی مثبت و معنی داری را با عملکرد در هر دو شرایط تنش و بدون تنش داشتند و به عنوان شاخص های مناسب جهت گزینش به ارقام پرمحصول در هر دو محیط تنش و بدون تنش شناسایی شدند. در بین این شاخص ها نیز شاخص STI به عنوان بهترین شاخص تعیین شد.