همراهی و هم نظری علماء مشروطه خواه نجف با شیخ فضل الله نوری

جریان شناسی و دسته بندی جریانات و گروه های فعال در جنبش های سیاسی اجتماعی، کمک شایانی به شناخت دقیق و صحیح این جنبش ها می کند. جریان مذهبی عصر مشروطه که به رهبری علما شکل گرفت در این نهضت عظیم نقش موءثرو منحصر به فردی داشت. در این نوشتار با توجه به دو قطب بزرگ این جریان؛ یعنی «حوزهء نجف» و «حوزهء تهران» و نقش مهم و جنجال برانگیز مرحوم شیخ فضل الله نوری با بررسی های نظری و تاریخی، نشان داده شده است که برغم بسیاری از مشهورات غلط تاریخی، علماء مشروطه خواه نجف، با وجود اختلافاتی که از لحاظ عملی و مواضع سیاسی با مرحوم شیخ فضل الله نوری داشته اند، از لحاظ نظری در مباحث مهم و بحث برانگیزی چون مشروطه، مجلس شور، قانون گذاری، مساوات، آزادی و... با ایشان هم رای و هم نظر بوده اند و تنها اختلاف آن ها در تشخیص مصادیق بیرونی مجلس و مشروطه بوده است و این تشخیص مصداق، موجب برخی اختلافات در موضع گیری آن ها نسبت به مشروطه شده است.