موانع و عوامل تحول در فقه سیاسی برداشتی از نظرات حضرت آی هالله خامنه ای

با توجه به دیدگاه های حضرت آی هالله خامنه ای، معلوم می گردد که محدودشدن فقه شیعه در حوزهء فقه فردی، بیش از هر عامل دیگری به شرایط و عوامل زمانه، مستند است. موانع رکود فقه در حوزهء سیاست و اجتماع در ادوار سابق عبارتند از: عدم دسترسی به قدرت و حکومت، در اقلیت بودن شیعه، عدم پرسش حکومتها از فقی هان، اقتضای ضرورت زمانه، عدم طرح مسائل حکومتی و سیاسی، ناامیدی فقی هان از ادارهء حکومتی شیعی، رواج تفکر جدایی دین از سیاست و عدم رواج اندیشهء حاکمیت اسلام. در مقابل، شرایط مؤثر در تحول فقه سیاسی را می توان این گونه برشمرد: تحول در نگرش، تحول در روش، شناخت شرایط و مسائل جامعه، تحول در انتظارات، تعامل فقاهت و سیاست، تحول در موضوع شناسی و تخصصی شدن فقه. بدیهی است تنها در صورتی که مؤلفه های تحول زا - که بخشی از آنها مورد اشاره قرار گرفت - مورد عنایت مجامع فقهی قرار گیرد، فقه به صورت عام و فقه سیاسی به صورت خاص، تحول یافته و علاوه بر اینکه مسائل نوظهور به صورت صحیح مورد استنباط قرار خواهد گرفت، ابواب بسیاری در حوزهء فقه باز خواهد شد که زمینه ساز تحول بیش از پیش را فراهم خواهد آورد.