سازوکار شکل گیری باتولیت گرانیتوئیدی زاهدان، جنوب شرق ایران

باتولیت گرانیتوئیدی عظیم و بیضی شکل زاهدان، در جنوب این شهر و با روند شمال غربی- جنوب شرقی در فلیش های کمی دگرگون شده ائوسن (زون فلیش شرق ایران) رخنمون دارد. حجم اصلی این باتولیت را یک مجموعه گسترده حدواسط- اسید با خاستگاه آذرین (I) متشکل از طیف ترکیبی دیوریت- گرانودیوریت و یک مجموعه کم وسعت اسیدی با خاستگاه پوسته ای و اختلاطی (H) با ترکیب غالب بیوتیت گرانیتی تشکیل داده است. مجموعه حدواسط- اسید نوع I دارای ماهیت آهکی- قلیایی و متاآلومین، غنی شده از LREE و LILE، فقیرشده از HREE و HFSE است. بی هنجاری منفی از HFSE و بی هنجاری مثبت از LREE، LILE و به ویژه Pb بیانگر، خاستگاه آذرین گوشته ای و به ویژه نقش پوسته اقیانوسی فرورفته سیستان و گوه گوشته ای روی آن در تشکیل ماگمای سازنده این توده و نقش پوسته قاره ای (ته نشست های فلیشی و گریوکی دگرگون شده) در آلایش ماگمای آن است. به علاوه، همین شواهد حاکی از ماهیت آهکی- قلیایی، پرآلومین و خاستگاه پوسته ای (ذوب فلیش ها و گریوک ها) و اختلاطی (اختلاط بخش جدا شده ماگمای نوع I با اسید آناتکتیک پوسته ای مذاب) برای بخش اسیدی بیوتیت گرانیتی است. مقادیر فعلی نسبت های سه نمونه از سنگ های سازنده این توده از 7049/0 تا 7065/0 و نسبت های آغازین آن ها از 7045/0 تا 7047/0 با میانگین 7046/0متغیر است. این داده ها مؤید خاستگاه ماگمایی نوع I (گوشته ای یا ذوب سنگ های آذرین پوسته تحتانی) برای دیوریت ها-گرانودیوریت هاست. نمودار های مختلف تفریقی محیط های زمین ساختی نیز جایگاه گرانیتوئیدهای قوس های [کمان های] آتشفشانی (VAG) را برای تشکیل این توده تایید می کنند. دایک هایی با ترکیب آندزیت تا داسیت و دقیقا معادل ترکیب طیف حدواسط- اسید نوع Iدر این توده و دگرگونه های میزبان آن دیده می شوند. این دایک ها دارای خاستگاه ماگمایی مشترک با بخش I توده بوده و همزمان با رخداد تشکیل و جایگیری آن، به شکل های همزمان تا کمی پس از نفوذ جایگزین شده اند.