بررسی عوامل موثر بر تلاش مالیاتی و پیشنهاد تدوین الگوی سیستم دینامیکی تلاش مالیاتی

تلاش مالیاتی، درصد تحقق درآمدهای مالیاتی اسمی را نشان می دهد. به بیان دیگر، اختلاف بین پایه مالیات اسمی و پایه مالیات تحقق یافته، نشان دهنده میزان تلاش مالیاتی بوده و زمانی که پایه مالیات اسمی برابر پایه مالیات تحقق یافته باشد، تلاش مالیاتی کامل اتفاق می افتد. در ادبیات اقتصادی و در مطالعات تجربی نسبت مالیات به درآمد ملی بعنوان تلاش مالیاتی لحاظ می گرد. متغیرهای تلاش مالیاتی به دو دسته تقسیم می شوند (Bird، 2002): اول، متغیرهای طرف عرضه که شامل متغیرهایی نظیر درآمد سرانه، سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی، تورم، شاخص باز بودن اقتصاد و میزان تلاش دستگاه های جمع آوری کننده می باشد و در اغلب مطالعات سنتی مورد استفاد قرار می گیرد. دوم، متغیرهای طرف تقاضا که نقش نهادهای اجتماعی را توضیح می دهد و انگیزه ذاتی شهروندان در پرداخت مالیات و میزان اعتقاد مردم در بهره گیری از منافع پرداخت مالیات را حائز اهمیت می داند. مهمترین متغیرهای طرف تقاضا شامل متغیرهای اخلاق مالیاتی، اقتصاد سایه ای، فرار مالیاتی، و نابرابری توزیع درآمد می باشد. در این مقاله از دو روش برای بررسی تلاش مالیاتی استفاده می شود. روش اول، همان روش متداول در قریب به اتفاق مطالعات داخلی و خارجی است و مشتمل بر استفاده از الگوهای اقتصادسنجی است. در این روش، قسمتی از متغیرهای طرف عرضه مانند درآمد سرانه، سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی، تورم، رشد جمعیت لحاظ می شود و پس از تخمین الگو، تلاش مالیاتی بالقوه و شاخص تلاش مالیاتی در کل کشور و هفت استان تهران، گیلان، آذربایجان شرقی، خراسان، اصفهان، خوزستان و فارس و در پایه های مالیاتی مصرف، ثروت، درآمد و شرکت ها محاسبه می گردد. روش دوم، روش الگوی سیستم دینامیکی می باشد که مقدمات تدوین الگو در این مطالعه و مزیت آن تشریح می گردد. این روش، ضعف الگوهای اقتصادسنجی را مرتفع می کند و قادر به بکارگیری اغلب متغیرهای طرف عرضه و طرف تقاضا می باشد و تدوین نهایی الگو می تواند در پیش بینی درآمدهای مالیاتی مورد استفاده قرار گیرد.