خاستگاه سنت تاریخی تحفیظ در عصر ظهور اسلام و پس از آن

حفظ قرآن کریم، این سنت دیرپای هزار و چهارصد ساله، چون دیگر پدیده های فرهنگی اجتماعی، مبتنی بر خاستگاه و زمینه-هایی است که گرچه گهگاه ساده و یا هیچ انگاشته می شوند؛ لیکن علاوه بر آنکه نقشی مهم در مانایی و استمرار این پدیده داشته و دارند، آغازگاه این سنت کهن را نیز به خوبی می-نمایانند. این دلایل که گاه از سنخ فکرند و گاه از جنس فرهنگ، گاه زاییده زمانند و گاه محصول متن، هر یک با فراز و فرودی، به پیدایی حفظ قرآن کریم دامن زده اند. نمونه های فراوان تاریخی به خوبی نشان می دهند که حفظ قرآن، برآیند مولفه هایی چون عدم فراگیری نگارش در عصر نزول، رواج فرهنگ شفاهی در میان اعراب، قداست قرآن، نزول تدریجی، چگونگی تدوین و تعلیم قرآن، مفاهیم عمیق و فصاحت و بلاغت قرآن کریم است. تاثیر این عوامل بر حفظ قرآن به یک اندازه نبوده، برخی پررنگ تر، بعضی کم فروغ تر، برخی مانا و بعضی میرا بوده اند و نمی توان این بسترها را نادیده انگاشت و آنگونه که برخی تصور کرده اند، تمامی عوامل پدیدارساز حفظ قرآن را تنها در عدم رواج نگارش منحصر کرد؛ زیرا چنین انحصاری معنایی جز انقراض حفظ قرآن پس از صدر اسلام نخواهد داشت؛ حال آنکه این سنت مستند به شواهد عینی و واقعی همچنان جاری و ساری است.