مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران: ارتباط فناوری، حکمرانی و فرهنگ، قسمت اول: پارادایمهای مدیریت اراضی و آب

به منظور امکان سنجی مدیریت پایدار اراضی و آب در ایران پژوهشی در دو محور مطالعات نظری و تجربی (میدانی) طی سالهای 88-1385 انجام شد. در مطالعات نظری که موضوع اصلی این مقاله می باشد، تکامل توامان فناوری های کشاورزی، نهادهای اجتماعی و ارزشهای اخلاقی- دینی مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد در یک روند تاریخی در حوزه مدیریت اراضی و آب سه پارادایم سنت/ پیشامدرن، مدرنیته صنعتی و مدرنیته بازتابی قابل تمایز است. پارادایم سنت با قنات به عنوان فناوری کلیدی، بنه(نظام مشارکتی سنتی کشت جمعی) به عنوان نظام بهره برداری غالب و نظام اخلاقی که ریشه در آئین زرتشت و دین اسلام دارد، تعریف می شود. گذار به پارادایم مدرنیته صنعتی را می توان با جایگزینی بنه با خرده مالکی، جایگزینی بخشی از قناتها با چاه های عمیق و سدهای بزرگ و ظهور جهان بینی مکانیکی بهمراه پیامدهای اخلاقی آن تعریف نمود. با توجه به چالش های پارادایم مدرنیته صنعتی، پیامدهای بحران محیط زیست و توجه به توسعه پایدار، ایران در حال گذار از مدرنیته صنعتی به مدرنیته بازتابی یا مدرنیته دوم بسر می برد. علیرغم فعالیتهای انجام شده در راستای توسعه پایدار، پارادایم جدید در ابتدای راه خود بوده و بسط آن نیازمند احیاء سیستم های سنتی اراضی و آب و تلفیق آن با سیستمهای مدرن است بگونه ای که مزایای هر دو سیستم حدالامکان حفظ گردد.