بررسی منشا پیدایش نظریه چهارباغ به عنوان الگوی هنر باغ سازی ایرانی

تلاش برای بازسازی زندگی پس از مرگ در بهشت بر روی زمین در باور بسیاری از فرهنگ ها از جمله ایران یکی از دلایل ایجاد فضاهایی مانند باغ شده است. در مورد این موضوع که باغ ایرانی تمثیلی از بهشت و کوششی در رسیدن به بهشت آرمانی در این دنیا است، نوشته های بسیاری وجود دارد که در این بین تاثیر چهار نهر بهشتی در فرم و هندسه باغ، به صورت برجسته تری نمایش داده شده است. مقاله حاضر با تاکید بر تاثیر معنایی بهشت در طرح اندازی باغ ایرانی، بر آن است تا به نقد تاثیر صوری بهشت بر هندسه باغ بپردازد. در مورد باغ های پیش از اسلام، اعتقاد ایرانیان به تقسیم دنیا به چهار قسمت و در مورد باغ های پس از اسلام نهرهای چهارگانه بهشت موعود در قرآن از دلایل ایجاد هندسه چهاربخشی در باغ به شمار می روند. هدف این نوشتار تحلیل یا نفی تاثیر معنایی بهشت و آرزوی ایرانیان در ساماندهی منظر به مثابه بهشت نیست بلکه تاثیر صوری آن را نفی می کند. آنچه درباره تقسیم جهان به چهار بخش وجود دارد یا برگرفته از افسانه ها و یا کتاب مقدس یهود (تورات) است که باغ عدن را منزلگاه نخستین انسان می داند، و سند مکتوبی بر این مدعا وجود ندارد که ایرانیان پیش از اسلام نیز جهان را تشکیل شده از چهار بخش می دانستند، بلکه آموزه های دینی زرتشت مبین نظریات دیگری در این باب است.