تحلیل موضوعی داستان حدود معرفت آدمی (فیل) در مثنوی معنوی

معرفت شناسی (Epistemology) اندیشه ای است کهن که امروزه در هیاتی تازه تر رواج یافته و غیر از حوزه دینی، زمینه های اجتماعی و اقتصادی را نیز در نوردیده. بنای این اندیشه، آشتی بین کثرت ها و ایجاد وحدت است که از دو طریق عمده به این امر می پردازد: اول آنکه حقایق را متکثر معرفی می کند و دوم آنکه حقیقت را واحد و منظرها و راه ها را متعدد می داند. آنچه که چندی است در جامعه روشن فکری ایران به روش نامیمون ترجمه از نظرات پوپر و جان لاک و هیوم و... به نام پلورالیزم رواج یافته، به دلیل این که ماهیتا قایل به تکثر حقایق است، مشکلی حداقل، از جامعه ما حل نخواهد کرد. در این مقاله، با توسل به تحلیل داستانی معروف به «داستان فیل» در مثنوی مولانا، سعی شده با صبغه ایرانی اسلامی این اندیشه نیز آشنا شویم. خلاصه اندیشه مولانا در این دو بیت مثنوی گنجانده شده که: 1- «از نظرگاه است ای مغز وجود- اختلاف مومن وگبروجهود» و2- «بل حقیقت در حقیقت غرقه شد– زین سبب هفتاد بل صد فرقه شد». یعنی اول: تفاوت در منظر باعث تفاوت در منظره می شود.
دوم: مختلف دیدن حقیقت به دلیل چند لایه بودن حقیقت است. به امید آنکه ره یافت های معرفت شناختی منبعث از فرهنگ غنی خودی باشد، در این مقاله فقط ده بیت اول این حکایت عمیق، تحلیل می گردد.