انتقال و تحول میراث دینی عصر هخامنشی، در دوره های اشکانی و ساسانی

در دوره هخامنشیان ستایش و تقدس ایزدانی مطرح بود که ما از آنها از طریق گزارش مورخان و اسناد و کتیبه های موجود مطلعیم. هخامنشیان به بزرگی و خداوندی اهورا مزدا و دیگر بغان معتقد بودند و تا دوره اردشیر دوم هخامنشی این تقدس از «اهورا مزدا و دیگر بغان» در کتیبه های شاهنشاهان هخامنشی مطرح می گردید و شاهنشاه در امور مملکتی از این ایزدان (به ویژه اهورامزدا) یاری و مدد می گرفت. با گذر ایام در سال های 405-359 تحولاتی در امور دینی صورت می گیرد؛ به نحوی که از دیگر خدایانی سخن به میان می آید که نامی از آنان در دهه های پیش نبود و در این دوره اهمیت و ارزش بیشتری یافته اند (همچون مهر و آناهیتا). این تغییر و تحولات با بر افتادن هخامنشیان و ورود اسکندر و یونانیان به ایران هر چند پررنگ تر می گردد، اما در دوره اشکانی نیز ایزدانی مورد ستایش واقع می گردند که در دوره پیشین موجود بودند و نیز همان رسوم و آیین ها برای بزرگداشت و ستایش این ایزدان، البته با اندکی تغییر، انجام می پذیرد که در دوره قبل انجام می گرفت. این میراث دینی با انتقال به دوره ساسانیان که دولتی مبتنی بر دین و برخاسته از پرستشگاهی دینی (معبد آناهیتایاستخر) بودند، جایگاه برتری نسبت به دوره های پیشین یافت و این بار پرستش و اعتقاد به ایزدانی که در کتیبه-های هخامنشیان و در دربار اشکانیان مطرح بود، جلوه و جایگاه مهم تر و پررنگ تری یافت و ساسانیان با اجرای این امور دینی که آن را از اشکانیان و آن ها از هخامنشیان دریافت کرده بودند، شایستگی خود را به عنوان یک شاهنشاه ایرانی که جانشین بر حق هخامنشیان بود، بیشتر مورد توجه مورخین و گزارشگران تاریخی قرار دادند. زیرا این ها همان ایزدان (اهورامزدا و مهر و ناهید و ماه و...) را مورد تقدس و ستایش قرار داده و یاری از ایزدان می گرفته و حکومت خود را مورد تایید ایزدانی می دیدند که روزگاری هخامنشیان بدان ها تاسی می جستند.