سیری تطبیقی در معنای برزخ و مثال از دیدگاه فلاسفه، عرفا و متکلمان

واژه «برزخ» در لغت و نیز در اصطلاح، معانی گوناگونی دارد که عدم توجه دقیق به این معانی، گاه موجب سوء برداشت از آن واژه می شود. از این رو، شایسته است که در یک پژوهش تطبیقی، معانی واژه «برزخ» را در اصطلاح فلاسفه، عرفا، و متکلمان به طور دقیق بررسی نماییم تا به این وسیله مانع از هرگونه سوء برداشت از این واژه در اصطلاحات گوناگون شویم.
از دیدگاه فلاسفه مسلمان، برزخ به مرتبه ای از وجود گفته می شود که حد وسط بین عالم ماده و عالم عقل است و به دو قسم متصل و منفصل تقسیم می شود. اما از نظر عرفا، برزخ به دو قسم نزولی و صعودی تقسیم می گردد؛ قوس نزول و صعود برزخ عرفا هرکدام حصه ای از مثال منفصل فلاسفه محسوب می شود. از دیدگاه متکلمان، برزخ همان عالم حد فاصل مرگ و قیامت انسان است که از نظر مفهوم، با برزخ در اصطلاح فلاسفه و عرفا تباین دارد؛ ولی از نظر مصداق، همان قوس صعودی برزخ عرفاست و با برزخ فلاسفه رابطه عام و خاص من وجه دارد