با توجه به روند رو به افزایش آسیب های زیست محیطی ناشی از صنایع، اصطلاح «فن آوری زیست محیطی» در چند دهه ی گذشته به عبارتی کلیدی تبدیل شده است. با این وجود، ارایه تعریف علمی دقیق از معیارها و دسته بندی این فن آوری، هنوز آسان نیست. در این مقاله، تلاش شده است تا با ارایه ی تعریفی شفاف از «فن آوری زیست محیطی»، امکان مقایسه و ارزیابی زیست محیطی فن آوری ها برای تولید کنندگان و قانون گذاران فراهم شود. براین اساس، هدف از انجام این پژوهش، ارایه دسته بندی و تعاریف و معیارهای روشنی برای فن آوری زیست محیطی است. روش پژوهش، تجزیه و تحلیل کیفی متون و اسناد کتابخانه ای بوده است. مطالعات انجام شده در این پژوهش، حاکی از آن است که انتخاب و تعریف فن آوری زیست محیطی، نسبی است و باید با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی انجام شود. همچنین، فن آوری زیست محیطی، با استناد به اجزاء فن آوری، روش های مقابله با آلودگی، عوامل موثر در آلودگی و روند تولید فن آوری به دو دسته ی کلی فن آوری نرم افزار و سخت افزار زیست محیطی تقسیم شده است. در سلسله مراتب زیست محیطی، سیستم های نرم افزاری مشتمل بر مدیریت زیست محیطی فن آوری بوده و سیستم های سخت افزاری، شامل فن آوری ارزیابی و نظارت، فن آوری پیش گیرانهی پاک تر و پاک کننده، فن آوری بازیافت، فن آوری کنترلی و فن آوری اصلاح هستند. در انتها، معیارهای فن آوری زیست محیطی شامل حفاظت از منابع، کاهش ضایعات، انرژی، کربن و چرخه ی بسته ارایه شده است.

فن آوری«که اهمیت آن در توسعه اقتصاد ملی، به خوبی درک شده است به عنوان یکی از اصلی ترین راهبردهای رقابتی ملل، مطرح می باشد. حرکت به سوی اقتصاد دانش بنیان، همگام با شتاب جهانی در توسعه فن آوری، در دستورکار فن آوران کشور ما نیز قرار گرفته است. با روند جهانی شدن اقتصاد، فن آوری نیز می تواند با تخصیص منطقی عوامل فن آوری و جریان آنها، موجب مشارکت بین المللی در فعالیت های نوآورانه و ایجاد جریان چندوجهی و فضایی فن آوری گردد. انتقال فن آوری به عنوان گامی ضروری برای ایجاد ارزش اقتصادی(و متعاقبا اثرات اجتماعی)، اثر شگرفی بر اقتصاد جوامع گذارده است. هرچند که انتقال فن آوری به دلیل عدم درک دقیقی از ساز و کارهای عملیاتی، اثرات جانبی و الگوهای آن یا فقدان زیرساخت هایی هم چون مجموعه قوانین و سیاست های مربوط به نظام ملی نوآوری، نقش شایسته خود را در بهبود این وضعیت در کشور، ایفا نکرده است. از این رو، معرفی ساز و کارها، ویژگی ها، اثرات و الگوهای انتقال فن آوری در اشاعه دانش مدیریت فن آوری و تقویت مبانی نظری آن برای علاقمندان این حوزه، ضروری دانسته شد. این نوشتار با همین هدف به بیان موارد فوق، پرداخته است.

علم و فن آوری، آثاری بر سطح کل اشتغال و اشتغال متخصصان در بخش صنعت دارد.هدف از پژوهش، بررسی چگونگی تاثیر علم و فن آوری بر سطح اشتغال در این بخش است. برای این منظور، ضمن معرفی فرضیه ها، نظریات و پژوهش های تجربی جهانی را مرورمی کنیم. پس از آن، شاخص های علم و فن آوری و مبانی نظری آنها را بررسی می نماییم وشاخص های علم و فن آوری مورد استفاده در ایران را معرفی می کنیم. در ادامه، تحول شاخص های علم و فن آوری، شامل شاخص های نماینده هزینه واحد تولید، خرید فن آوری، کاربرد علم و فن آوری در تولید، پیشرفت کلی علم و فن آوری و بالاخره کاربرد عمومی علم وفن آوری در ارتباط با بازار کار در مقاطع سه گانه را بررسی می نماییم. ارائه الگوهای اشتغال دربخش صنعت و نشان دادن نقش شاخص های علم و فن آوری در آن، مباحث بعدی خواهد بود.در انتها نیز ضمن جمع بندی نهایی، سیاست های پیشنهادی را ارائه می دهیم.

به منظور سیاست گذاری مناسب در حوزه فن آوری پیل سوختی لازم است تا وضعیت این فن آوری در کشور مورد پایش قرارگرفته و ارزیابی گردد. ارزیابی هر فن آوری نیازمند شناسایی شاخص های مرتبط با حوزه فن آوری است. در این مقاله، ارزیابی فن آوری پیل سوختی با استفاده از برخی شاخص های خاص علم و فن آوری(مقالات و ثبت اختراعات) انجام می شود. این ارزیابی، نگرشی بر وضعیت این فن آوری در کشور را ارایه می دهد و زمینه ساز سیاست گذاری های بعدی و توسعه فن آوری پیل سوختی در کشور در راستای تحقق اهداف سند راهبرد ملی توسعه فن آوری پیل سوختی خواهد بود. نتیجه این ارزیابی جایگاه ایران در این دو حوزه روشن می نماید.

پردازش مستمر دانش در عصر حاضر زمینه رشد فن آوری را فراهم ساخته و بشر امروزی را با طیف متنوعی از فن آوری های نوین آشنا ساخته است. این فن آوری ها تابعی از فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه میزبان هستند و لذا به شدت تحت تاثیر عوامل محیطی قرار می گیرند. جامعه ای که بتواند فن آوری ها را بکار بندد، فرصت های بزرگی را شکار کرده و مزیت های بالقوه ای را در اختیار خواهد گرفت.
نکته ای که در بهره برداری از فن آوری باید بدان توجه نمود، چرخه یا طول عمر فن آوری است که اثربخشی آن را نیز تعریف می کند. امروزه به منظور اثربخش ساختن فن آوری ها، لازم است فن آوری ها مدیریت شوند. این موضوع در حوزه دریا دوچندان اهمیت پیدا می کند زیرا عمده ی فناوری های دریایی از نوع پیشرفته و با چرخه ی عمر کوتاه هستند و کم توجهی به مقوله مدیریت آنها، می تواند خسارات جبران ناپذیری را بر پیکر سازمان های دریایی وارد سازد.
در این مقاله به بررسی تاثیر فن آوری در زندگی بشر، به منظور تعیین دستاوردهای حاصل از آن پرداخته شده است.

رصد لحظه ای فن آوری های جدید یکی از وظایف بازیگران فعال در هر صنعت است. مفهوم فن آوری های برهم زننده و تحول آفرین1 باعث شده در صورت غفلت از این فن آوری ها از قافله ی رقبا عقب بمانیم و کسب و کار خود را از دست بدهیم. این شکست می تواند در سطح شرکت های کلان یا شرکت های کوچک مقیاس در صنعت نفت نیز محقق شود. تاکید بیش از حد بر برخی فن آوری ها در زمانی که ممکن است یک فن آوری جدید زمین بازی را تغییر دهد ما را دچار اثر قایق بادبانی2 می کند که با وجود هزینه ی بیشتر، روزبه روز بیشتر از مسیر رشد جا می مانیم. فن آوری زنجیره ی بلوکی به عنوان یکی از فن آوری هایی که انتظارات زیادی در سطح اختراع اینترنت از آن هست می تواند با ورود به صنعت نفت تحولات زیادی را فراهم آورد. به همین دلیل در این نوشتار با معرفی کوتاهی از این فن آوری، فرصت ها و برخی ملاحظات خاص این فن آوری ارائه می گردد.

امروزه با پیشرفت فن آوری و رقابت کشورها در کسب آن، رقابت در دستیابی و اخذ فن آوری به شدت گسترش یافته است. به طوریکه کشورهای در حال توسعه هزینه های گزافی برای کسب این فن آوری ها پرداخت می کنند؛ اما انتقال فن آوری از اصول خاصی پیروی می کند و پیچیدگی های خاص خود را دارد. یک انتقال فناوری موفق نیازمند موارد زیر است:1- انتخاب فن آوری مناسب 2- انتخاب روش انتقال 3- انتخاب کشور مبدا 4- مذاکره و قرارداد 5- کسب فن آوری در کشور ما اهمیت به روزرسانی فن آوری در صنعت نفت و گاز و پایگاه های انرژی، کاملا محسوس است. از این رو در این تحقیق سعی شده است تا همپوشانی انتقال فن آوری و بخش انرژی، نحوه اکتساب و جذب فن آوری بررسی شود.

به منظور کسب مزیت رقابتی از طریق فن آوری های پیچیده، پرهزینه و در حال تغییر، بنگاه ها نیاز به مدیریت استراتژیک آنها دارند. استراتژی فن آوری، شامل مجموعه ای از تصمیم ها و اقدامات راهبردی در زمینه فن آوری است که باید به منظور تبدیل ورودی ها به خروجی ها، توسط مدیران اتخاذ گردند. هدف نهایی این گونه استراتژی ها، دست یابی به مزایای رقابتی در سطح بنگاه است. مساله اصلی پژوهش حاضر آن است که یافتن الگوی فرآیندی مناسبی برای طراحی و تدوین استراتژی فن آوری در بنگاه های صنعتی که همه ی مراحل شناسایی، انتخاب و اکتساب فن آوری را شامل شود و برای هر یک از مراحل، ابزار مشخصی را پیشنهاد داده باشد، امری دشوار است. بر این اساس، این مقاله با استفاده از راهبرد پژوهش اقدام پژوهی، به معرفی یک الگوی فرآیندی برای طراحی و تدوین استراتژی فن آوری در بنگاه های صنعتی پرداخته است. در این الگو، شناسایی فن آوری ها با استفاده از مفاهیم درخت فن آوری و واحد فن آوری استراتژیک، انتخاب فن آوری ها از طریق ماتریس جذابیت- توانمندی و تعیین روش اکتساب فن آوری ها از طریق روش تصمیم گیری چند معیاره پرومته، صورت می گیرد. این الگو در شرکت ایرانی تولیدکننده تجهیزات اتوماسیون صنعتی با نام قشم ولتاژ، به کار گرفته شده است و فعالیت های شناسایی، انتخاب و اکتساب فن آوری برای یک محصول با نام واسط انسان و ماشین صورت گرفته است. الگوی ارایه شده می تواند از طریق نظام مند کردن فرآیند طراحی و تدوین استراتژی فن آوری، موجب بهبود و ارتقای اثربخشی تصمیم گیری های استراتژیک و عملیاتی مرتبط با فن آوری در بنگاه های صنعتی گردد.

در سال های اخیر نیاز و افزایش علاقه به اثرات زیست محیطی پایدار کسب و کار و فن آوری اطلاعات، سبب ظهور مفهوم فن آوری اطلاعات سبز به ویژه در بین محققان سیستم های اطلاعاتی، شاغلین کسب و کار تجارت و سیاستمداران این حوزه شده است. هدف این مقاله بررسی رفتار پذیرش فن آوری اطلاعات سبز با مدلی مفهومی است که به تئوری عمل منطقی اشاره دارد. طراحی مدل مفهومی با روش مطالعات کتابخانه ای انجام شده و ابزار گردآوری اطلاعات در آن فیش برداری از منابع پایگاه های اطلاعاتی شبکه ی جهانی اینترنت، کتاب ها و مقالات علمی فارسی و لاتین و پایان نامه های مرتبط با موضوع تحقیق بوده است. برای این منظور یک نظرسنجی از کارمندان بخش فن آوری اطلاعات واحدهای ستادی شرکت ملی نفت ایران در تهران به عمل آمد. نتایج نشان می دهد که قصد رفتاری بر رفتار واقعی تاثیر مثبتی دارد. کارکنان آشنا به فن آوری اطلاعات که نسبت به مساله ی فن آوری اطلاعات سبز دیدی مثبت دارند، علاقه مند به استفاده از این فن آوری در کار خود هستند. این تحقیق نشان داد که عوامل خارجی مانند عقاید مرتبط با شخص، تجربه ی پاسخ دهنده و سطح آگاهی تاثیر معناداری در پذیرش فن آوری اطلاعات سبز دارند.

طی سال های گذشته در بخش پژوهش و فن آوری صنعت نفت تحولات متعددی اتفاق افتاده است؛ تدوین و ابلاغ نظام نامه جدید پژوهش، فن آوری و نوآوری وزارت نفت، اولویت بندی و انجام طرح های پژوهشی، تشکیل شورای انتقال فن آوری، شورای عالی افزایش توان داخل، تجاری سازی فن آوری، از ایده تا بازار، کنسرسیوم ازدیاد برداشت و... اما با دیدن این اتفاقات سوالی به ذهن متبادر می شود: آیا در نظام مدیریت پژوهش و فن آوری به الزامات متفاوت بخش تحقیقات و چرخه عمر فن آوری توجه دقیقی صورت می گیرد؟ توضیح آنکه فن آوری (تکنولوژی) را می توان به معنای مجموعه دانش ها، فرآیندها، ابزارها، روش ها و سیستم های به کار رفته در ساخت محصولات و ارائه خدمات جهت ایجاد ارزش افزوده تعریف کرد. به عبارت دیگر فن آوری عنصری از سیستم تولیدی و دانشی است که برای ساخت کالاها، ارائه خدمات و بهبود نحوه استفاده از منابع محدود و باارزش استفاده می شود. فارغ از نحوه به کارگیری، فن آوری نتیجه و پیامد تحقیقات، توسعه دانش و فعالیت تحقیق و توسعه است. فعالیت تحقیق و توسعه یعنی کاربردی کردن علوم پایه از طریق تبدیل دانش علمی به دانش فنی جهت انجام وظایف عملی و فنی. بنابراین موفقیت کشور در رشد و پیشرفت صنعتی وابسته به موفقیت در زمینه فعالیت های تحقیق و توسعه است. صنعت نفت نیز به عنوان یکی از زیربخش های اساسی اقتصاد کشور از این بحث مستثنی نیست. هر فن آوری دارای چرخه عمری است که به صورت یک منحنی ترسیم می شود و شامل دوره های تحقیق و توسعه (علم پایه و کاربردی)، رشد (تجاری سازی)، بلوغ (نفوذ و توسعه بازار) و درنهایت دوره افول است. فن آوری تولید شده (اعم از دانش، فرآیند، محصول، روش و سیستم) در دوره بلوغ خود به کاربرد حداکثری در بازار رسیده و پس از آن منحنی جهت نزولی در پیش گرفته و کاربرد آن کاهش می یابد که این قسمت مرحله افول فن آوری نامیده می شود. به علاوه در تولید فن آوری، چهار مولفه اساسی نقش دارند که کلیه عملیات سازماندهی و مدیریت برای اداره نهادهای درگیر در فعالیت تکنولوژیکی در محدوده آنها قرار می گیرند: الف) سخت افزار: شامل ابزار، ماشین آلات و تجهیزات سخت افزاری ب) انسان افزار: تجربیات، مهارت ها، دانش و خلاقیت متبلور در مدیران، مهندسان، تکنسین ها، کارگران و... ج) اطلاع افزار: اطلاعات، اسناد و مدارک گوناگون جهت کاربرد در تولید فن آوری؛ شامل رویه ها، نظریات، شرح فرآیندها، دستورالعمل ها و مجموعه نرم افزارها د) سازمان افزار: فن آوری تجسم یافته در نهادها؛ شامل ساختارها، دانشگاه ها، پژوهشگاه ها، شرکت های دانش بنیان، کارگاه ها، کارخانه ها و آزمایشگاه ها و... البته از نگاه دیگر، مولفه نخست سخت افزار و سه مولفه بعدی نرم افزار نامیده شده اند. در فعالیت های پژوهش و فن آوری صنعت نفت، داشتن دیدگاه صحیح،توجه به مولفه های اساسی فوق و چرخه عمر فن آوری حیاتی بوده و کلیات مدیریت فن آوری باید به تمامی مدیران، کارشناسان و فعالان این بخش آموزش داده شود. با دقت در چرخه عمر فن آوری و مولفه های اساسی آن می توان به ریشه نگاه ویژه مدیران عملیاتی و میانی صنعت نفت به فن آوری به عنوان یک فعالیت جنبی پی برد. در فعالیت روزمره و عملیاتی، فن آوری بلوغ یافته (اعم از دانش ها، فرآیندها، خدمات، کالاها و تجهیزات و سیستم ها) استفاده می شوند. اما بخش تحقیق و توسعه در مراحل ابتدایی چرخه عمر فن آوری است؛ در حالی که مدیران عملیاتی در شرایط تحریم به دنبال تهیه کالاها و تجهیزات جاری مورد نیاز هستند، تحقیق و توسعه در کوتاه مدت عملا مشکلات روزمره و جاری بخش عملیات را حل نمی کند. حل مشکلات جاری بخش های عملیاتی منوط به بومی سازی ساخت کالاها و تجهیزات (دارای فن آوری بلوغ یافته) است که به طور عمده از طریق مهندسی معکوس و در کارخانه ها صورت می گیرد؛ بومی سازی یک فعالیت هزینه بر، سنگین و عملیاتی است و به احتمال زیاد در میان مدت پس از تولید، فن آوری مدنظر شروع به افول خواهد کرد و فن آوری های جدید جای آن را خواهد گرفت. فعالیت بومی سازی نیازمند ساختار، اختیارات، مقررات و دستورالعمل ها، بودجه و مدیریت مجزای از فعالیت تحقیق و توسعه است. زیرا مولفه های «بومی سازی یک فن آوری بالغ» شامل سخت افزار، انسان افزار، اطلاع افزار و سازمان افزار کاملا متفاوت از مولفه های توسعه فن آوری است. در حال حاضر سازمان های عملیاتی بر اساس دیدگاهی نامناسب از چرخه عمر و مولفه های فن آوری برای برآورده کردن نیازهای جاری خود در زمینه کالاها و تجهیزات به دانشگاه ها (مرکز علوم پایه و بنیانی) و پژوهشگاه ها (مرکز علوم کاربردی) روی آورده اند و با این روش بدیهی است که نتیجه ای نگرفته و از زمینه تحقیق و توسعه روی گردان می شوند. حتی در صورت انجام فعالیت تحقیق و توسعه و خلق یک فن آوری جدید (نظیر دانش، فرآیند، خدمات، کالا، تجهیزات و سیستم جدید)، به علت تفاوت ماهوی، فن آوری جدید قابل نفوذ و انتشار در محیط عملیاتی نبوده و در مدیریت پژوهش و فن آوری بایگانی می گردد؛ چراکه فن آوری مورد نیاز محیط عملیاتی به کالا و تجهیزات جاری منحصر شده و تنها شرکت های دانش بنیان و کارخانه های ساخت توان تولید این گونه فن آوری را خواهند داشت. با این دیدگاه، اعتبارات محدود اختصاص یافته به تحقیق و توسعه، در اختیار مدیران عملیاتی قرار می گیرد. حال آنکه نیازی به خروجی فعالیت پژوهش و فن آوری ندارند. پژوهش و توسعه یک فعالیت دانش محور متعلق به آینده سازمان بوده و باید اعتبارات آن در ساختار و سازمان واحدی (برای مثال پژوهش و فن آوری شرکت های اصلی) بر نیازها و اولویت های فن آورانه آتی سازمان متمرکز شود. بنابراین توزیع اختیارات و اعتبارات محدود پژوهش در بخش های گسترده و مختلف سازمان (شرکت های فرعی) بر مبنای دیدگاهی نادرست منجربه نتیجه ای در حوزه تحقیق و توسعه نخواهد شد. هم چنین زیرساخت سازمانی، ساختاری، مقرراتی، انسانی و اعتباراتی (یا همان مولفه های اصلی مدیریت پژوهش و فن آوری) بخش تحقیق و توسعه کاملا متفاوت از بخش عملیاتی، اجرای پروژه ها و یا ساخت داخل بوده و این بخش ها را نمی توان به طور یکسان و مشابه مدیریت و اداره کرد. به عنوان مثال زمان بندی، مقررات و پرداخت اعتبارات اجرای یک طرح پژوهشی کاملا متفاوت از اجرای یک پروژه اجرایی است. حاصل آنکه در نظام پژوهش، فن آوری و نوآوری وزارت نفت نیازمند نگاه دقیق تر و صحیح تری به فن آوری و توسعه همه بخش های مورد نیاز تحقیق و توسعه شامل انسان افزار، اطلاع افزار و سازمان افزار (به صورت متمرکز) هستیم و با توجه به الزامات تحقیق و توسعه، این بخش باید از سایر بخش های سازمانی مجزا درنظر گرفته شود. جمع بندی و نتیجه گیری در نظام پژوهش، فن آوری و نوآوری وزارت نفت، نگاه دقیق تر و صحیح تر به فن آوری (مولفه های اساسی و چرخه عمر فن آوری) حیاتی بوده و کلیات مدیریت فن آوری باید به تمامی مدیران و کارشناسان و فعالان این بخش آموزش داده شود. در نظام پژوهش، فن آوری و نوآوری وزارت نفت نیازمند توسعه همه بخش های مورد نیاز تحقیق و توسعه شامل انسان افزار، اطلاع افزار و سازمان افزار هستیم. از آنجا که فعالیت تحقیق و توسعه، نیازمند الزامات سازمانی، ساختاری، مقرراتی، انسانی و اعتباراتی ویژه ای است، این بخش باید مجزا و کاملا متفاوت از بخش عملیاتی، اجرای پروژه ها یا ساخت داخل دیده شده و ساختار، اختیارات، مقررات، دستورالعمل ها و اعتبارات مورد نیاز در اختیار آن قرار داده شود. فعالیت بومی سازی کالاها و تجهیزات جاری، نیازمند ساختار، اختیارات، مقررات و دستورالعمل، بودجه و مدیریت مجزای از فعالیت تحقیق و توسعه است. در وضعیت کنونی، هزینه کردن جزئی اعتبارات، منجر به نتیجه مدنظر تحقیق و توسعه نشده و اختیارات و اعتبارات پژوهش و توسعه مرتبط با مقولات دانش محور و متعلق به آینده سازمان باید در ساختار و سازمان واحد (پژوهش و فن آوری شرکت های اصلی) متمرکز شده و به نیازها و اولویت های فن آورانه آتی سازمان بپردازد.