نشریه مطالعات جامعه شناختی
پیاپی 40 (بهار و تابستان 1391)

پژوهش حاضر درصدد مطالعه اعتماد به جنس مخالف درمیان جوانان 15تا29ساله شهر تهران، در دو بعد بین شخصی و عام، شناسایی میزان هریک از شاخص های فوق و نیز عوامل مرتبط با آن هاست. برای چارچوب نظری از نظریه چلبی، گیدنز، کلمن و زتومکا در بحث اعتماد، بهره برداری شده است. به منظور نزدیک ترکردن نظریه با واقعیت اجتماعی و بومی سازی در پایین ترین سطح، فرضیه یابی از مطالعه اکتشافی نیز صورت گرفته است. فرضیه ها با روش پیمایش و براساس روش نمونه گیری خوشه ایچندمرحله ای در سه منطقه شهر تهران، با تعداد 254 پرسش نامه مورد آزمون قرار گرفته است.
یافته ها بیانگر آن است که میزان اعتماد کل و بین شخصی به جنس مخالف پاسخ گویان، کمتر از متوسط است؛ یعنی زنان و مردان قابلیت اعتمادپذیری اندکی دارند. اما در بعد اعتماد عام به جنس مخالف، نمره پاسخ گویان بیش از متوسط است. میان متغیرهای احساس امنیت، اعتماد بنیادین، تعامل اظهاری با جنس مخالف، تعهد در رابطه، تعهد درونی و نیز احساس نیاز به جنس مخالف، با متغیر اعتماد به جنس مخالف، رابطه معنادار و مثبت است. از میان این متغیرها، احساس امنیت در بعد ذهنی (به معنای احساس آرامش، فراغت از ترس و تهدید و نیز احساس امنیت نسبت به جنس مخالف) دارای قوی ترین رابطه با متغیر وابسته است.در مورد متغیر تجربه های پیشین فرد که ماخوذ از مطالعه اکتشافی بوده است، یکی از ابعاد آن یعنی متغیر تجربه قبلی رسانه ای، با اعتماد به جنس مخالف رابطه معنادار و منفی دارد. سه متغیر احساس امنیت، احساس نیاز به رابطه با جنس مخالف و تعهد در رابطه با جنس مخالف، وارد معادله رگرسیونی شده و درنهایت، مجموعه عوامل مطرح شده بیش از 35درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین می کنند.

این مقاله با رویکرد نهادی، به بررسی سیاست ها و برنامه های رفاهی در ایران معاصر، یعنی از زمان برآمدن دولت ملی مدرن ایران در سال 1304 تا سال 1384 می پردازد. مقاله شامل سه بخش است. ابتدا مسئله و سوالات تحقیق بیان و رویکردهای مطرح درباب مطالعه سیاست اجتماعی توضیح داده شده و سپس، توان تبیینی این رویکردها در مطالعه سیاست گذاری رفاهی و اجتماعی ایران مورد بررسی قرار گرفته است. استدلال اصلی مقاله این است که رویکرد نهادی دولت محور و تحلیل مسیر وابسته، برای مطالعه سیاست اجتماعی ایران مناسب تر از دو رویکرد صنعتی شدن و نئومارکسیسم است و در پرتو این نگاه، سیاست ها و برنامه های رفاهی در ایران معاصر، با توجه به نقش دولت مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است. یافته های این مقاله نشان می دهد که برنامه و خدمات رفاهی مدرن در ایران، صورت متمرکز و از بالا به پایین داشته است. در مجموعه سیاست گذاری اجتماعی رفاهی، ساختار سیاسی نقش تعیین کننده ای داشته است و این ساختار، بی تاثیر بر ساختار اجتماعی و حتی نهادی کشور نبوده است. درنتیجه ازحیث رویکرد نهادی در چارچوب تحلیل مسیر وابسته، درقیاس با رویکردهای صنعتی شدن و نئومارکسیسم، برای تحلیل سیاست های رفاهی در ایران مناسب تر به نظر می رسد.

مقاله حاضر تلاش می کند سیر تحول در معنا و مفهوم توسعه پس از انقلاب اسلامی ایران را بررسی نماید. در این مقاله، از نظریه گفتمان لاکلا و موفه و از تحلیل گفتمان، به عنوان روش تحقیق، استفاده شد. این پژوهش جریان کشمکش بر سر تثبیت معنای توسعه را تحلیل نموده است. تحلیل گفتمان های توسعه پس از انقلاب، نشان می دهد که هر گفتمان توسعه از مفصل بندی یکسری دال های شناور حول یک دال مرکزی تشکیل شده است. یافته ها نشان می دهند که نظام معنایی توسعه در گفتمان سازندگی براساس دال مرکزی رشد اقتصادی، در گفتمان اصلاحات بر محور آزادی و به همین ترتیب، در گفتمان عدالت، حول دال مرکزی عدالت شکل می گیرد. علاوه براین، هر گفتمان برای تثبیت معنای توسعه، از منظر خود، از ابزارهایی همچون برجسته سازی و حاشیه رانی، منطق هم ارزی، واسازی و... استفاده می کند. نتیجه اینکه، گفتمان های توسعه بعد از انقلاب اسلامی هریک سعی کردند یک فضای متفاوت از وضعیت موجود و یک معنای متمایز از سایر معانی ترویج شده توسط سایر رقیبان شکل دهند؛ بنابراین معنا و مفهوم توسعه پس از انقلاب اسلامی هیچ گاه تثبیت نشد و این امر، راه را برای کشمکش های همیشگی بر سر معنا و مفهوم توسعه باز می گذارد.
مقاله حاضر تلاش می کند سیر تحول در معنا و مفهوم توسعه پس از انقلاب اسلامی ایران را بررسی نماید. در این مقاله، از نظریه گفتمان لاکلا و موفه و از تحلیل گفتمان، به عنوان روش تحقیق، استفاده شد. این پژوهش جریان کشمکش بر سر تثبیت معنای توسعه را تحلیل نموده است. تحلیل گفتمان های توسعه پس از انقلاب، نشان می دهد که هر گفتمان توسعه از مفصل بندی یکسری دال های شناور حول یک دال مرکزی تشکیل شده است. یافته ها نشان می دهند که نظام معنایی توسعه در گفتمان سازندگی براساس دال مرکزی رشد اقتصادی، در گفتمان اصلاحات بر محور آزادی و به همین ترتیب، در گفتمان عدالت، حول دال مرکزی عدالت شکل می گیرد. علاوه براین، هر گفتمان برای تثبیت معنای توسعه، از منظر خود، از ابزارهایی همچون برجسته سازی و حاشیه رانی، منطق هم ارزی، واسازی و... استفاده می کند. نتیجه اینکه، گفتمان های توسعه بعد از انقلاب اسلامی هریک سعی کردند یک فضای متفاوت از وضعیت موجود و یک معنای متمایز از سایر معانی ترویج شده توسط سایر رقیبان شکل دهند؛ بنابراین معنا و مفهوم توسعه پس از انقلاب اسلامی هیچ گاه تثبیت نشد و این امر، راه را برای کشمکش های همیشگی بر سر معنا و مفهوم توسعه باز می گذارد.

اگرچهامروزه بسیاری از موانع رسمیکه زنان را مورد تبعیض قرار می داد، مرتفع شده است و زنان، در بسیاری از عرصه های اجتماعی، ازجمله موقعیت های کاری مختلف مشغول فعالیت می باشند، اما نشانه های زیادی وجود دارد که موقعیت فروتر زنان را در جامعه آشکار می سازد. حضور زنان در مشاغل سطح پایین یا کم درآمد و بی ارزش شمردن کار زنان، همه از مواردی هستند که الگوهای عمیق مناسبات جنسیتی را در جامعه ما آشکار می سازد.
مقاله حاضر که مبتنی بر یک پژوهش کیفی است، سعی دارد تا با استفاده از نتایج حاصل از مشاهده و مصاحبه های عمیق که با 30 زن دست فروش مترو انجام شده است، تجربه زیسته آن ها را آشکار سازد و موضوع دست فروشی و علل گرایش زنان به این پدیده را از دید آن ها بازگو کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که نیاز مالی، فضای زنانه، انعطاف پذیری شغلی و درآمد مناسب، ازجمله عواملی است که زنان را به سوی دست فروشی سوق می دهد. ازطرفی، با توجه به نتایج تحقیق، امکان شناسایی و دسته بندی زنان دست فروش در پنج گروه سرپرستان، همیاران، تفنن جویان، مجرمان و عادت گرایان وجود دارد. اگرچه دسته های شناسایی شده، در نوع کار که همان دست فروشی است، مشترک می باشند، اما انگیزه های آن ها برحسب سه مفهوم نیاز و عادت و لذت می تواند متفاوت باشد.

بررسی موانع احراز پست های مدیریت عالی زنان، در یک بخش مهم از جامعه یعنی دانشگاه ها، از دریچه های مختلف قابل اهمیت و ارزیابی است؛ زیرا روشن شدن ابعاد مختلف چرایی مسئله، زمینه ها را برای تولید نظریه ها و روش های جدید بازنگری درقبال ساختار اشتغال و مدیریت زنان تغییر خواهد داد. هدف در این پژوهش، بررسی عواملی است که مانع از آن می گردند تا زنان، علی رغم افزایش کمی در حوزه های تحصیلی و تخصصی، نتوانند به کسب رده های بالای مدیریتی در سازمان های دولتی و مراکز آموزشی موفق شوند تا درصورت امکان، به منظور افزایش کارایی زنان مدیر و کاهش موانع اجرایی مدیریت آنان، پیشنهادهایی ارائه گردد و به فکر راه چاره بود.
«مصاحبه عمیق» را به عنوان یکی از ابزارهای روش کیفی در تحقیقات انسان شناسی، در میان پانزده تن از زنان مدیر دانشگاه تهران اعمال کردیم و درپایان، این نتیجه به دست آمد که این مسئله از همان ابتدا، با «جامعه پذیری جنسیتی» درآمیخته است و ریشه در «باورها و اعتقادات اجتماعی» دارد و ازطرف دیگر، با مقوله «گروه گرایی مردان» در سازمان نیز در ارتباط است. همچنین «مسئولیت های خانوادگی»، «موانع ساختاری»، «نظام حقوقی»، «تفکر و نگرش مردان نسبت به توانایی های زنان» و «عدم آمادگی آن ها برای انتقال قدرت به زنان»، از دیگر عواملی است که باعث کم رنگ شدن حضور آن ها در عرصه های مدیریتی، به ویژه در سطوح عالی، شده است.

مردم ایلام در گذشته زندگی عشایری داشته اند که نظام سلسله مراتبی ایلی و هنجارهای خویشاوندی، بر آن حاکم بوده است. این مردم به تدریج اسکان داده شده اند و زندگی شان صورتی شهری به خود گرفته است. پرسش آن است که آیا بعد از این اسکان، نحوه زندگی مردم به طور کامل تغییر کرده و اکنون شهر با حاکمیت نظام دیوان سالار اداره می شود یا هنوز نظام خویشاوندی بر زندگی و روابط اجتماعی افراد حاکمیت دارد. زندگی اجتماعی در شهر ایلام، تا چه حد مبتنی بر قواعد شهروندی است و تا چه حد نظام خویشاوندی در آن تعیین کننده است؟ براساس نتایج این تحقیق، در شهر - عشیره ایلام، مفهوم شهروندی شکل نگرفته است و افراد، بیش از آنکه خود را یک شهروند ایلامی تلقی کنند، خود را متعلق به یک ایل یا طایفه می دانند. در ایلام، افراد هنوز بیش از آنکه تحت حمایت های اجتماعی نظام دیوان سالار شهری باشند، از حمایت های ساختار خانوادگی بهره می برند. درصد بالای ازدواج های درون همسری، نحوه پراکندگی قومیتی در فضای شهری، انتخاب اعضای شورای شهر به شکلی قومیتی، نحوه گذران اوقات فراغت به صورت دسته جمعی و خانوادگی و حضور قدرتمند هنجارهای خانوادگی در مراسم مختلف مانند عروسی، عزاداری، خون بس و لویرات، نشانه هایی از حاکمیت هنجارهای قبیله ای و خانوادگی در شهر ایلام است.

پژوهش حاضر تلاشی است برای تبیین رابطه اثربخشی آموزشی معلمان با سرمایه اجتماعی/ فرهنگی آنان. به بیان دیگر، این پژوهش قصد دارد پدیده اثربخشی آموزشی را در ارتباط با متغیرهای اجتماعی و به مثابه امری اجتماعی مطالعه کند. لذا پرسش های محوری آن، حول این مسئله اصلی صورت بندی شده اند که تعامل بین فضای اجتماعی و میدان آموزشی چگونه است و معلمان چگونه به تناسب سرمایه اجتماعی (اعتماد اجتماعی، هنجارهای همیاری و شبکه های روابط اجتماعی) و سرمایه فرهنگی شان (تجسم یافته و عینیت یافته و نهادی شده)، در میدان آموزشی ایفای نقش می کنند. چارچوب مفهومی و نظری پژوهش، از نظریه های بوردیو و کلمن و پاتنام استخراج شده است. جامعه آماری تحقیق شامل دبیران مقطع متوسطه آموزش و پرورش ناحیه 1 و 2 شهر سنندج، در سال تحصیلی 89-90 بود که کلا 1262 نفر بودند و با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه گیری طبقه ای نسبی، 300 نفر از آن ها انتخاب شدند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که از میان تمام شاخص های هر دو متغیر سرمایه اجتماعی و فرهنگی، شاخص همیاری اجتماعی دارای بیشترین ضریب هم بستگی و ضریب تعیین با اثربخشی آموزشی معلمان است. درخصوص رابطه اثربخشی آموزشی با شاخص های سرمایه فرهنگی، نتایج نشان می دهد که با توجه به مقادیر ضریب هم بستگی، از میان این شاخص ها، شاخص «هبیتاس فرهنگی» دارای بیشترین ضریب هم بستگی با اثربخشی آموزشی است و بعد از آن، شاخص سرمایه فرهنگی نهادی قرار دارد. نتایج تحقیق در کل گویای آن است که در میدان آموزشی، معلمانی که دارای سرمایه فرهنگی و اجتماعی بیشتری هستند، اثربخشی آموزشی بیشتری نیز دارند. درنتیجه برای دستیابی به اثربخشی آموزشی، فقط توجه به ویژگی های فردی (مهارت، دانش، توانایی ها و استعدادها) کافی نیست؛ بلکه تلاش برای تغییر و بهبود وضعیت های عینی اجتماعی و فرهنگی نیز ضرورت دارد.

هرچند سالمندی به عنوان دوران آسایش و رهاشدن از کار و فعالیت و مشغله های گوناگون زندگی به شمار می آید، اما دارای مسائل و مشکلات متعددی است که باید ازسوی کارشناسان و کارگزاران امور سالمندان مورد شناسایی قرار گرفته و برای آن ها چاره اندیشی شود. امروزه، در سراسر جهان، جمعیت سالمندان روبه گسترش است؛ ازاین رو، لازم است مشکلات آن ها با استفاده از روش های علمی شناسایی شود. در این پژوهش، مسئله رضایت از دوران سالمندی، در بین سالمندان مقیم آسایشگاه و سالمندان ساکن در خانه، مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش، در این مطالعه، روش پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات نیز پرسش نامه بوده است. جامعه آماری این پژوهش عبارت است از سالمندان آسایشگاه گلابچی و سالمندان ساکن در خانه شهر کاشان در سال 89-1388. در این پژوهش، برای تعیین حجم نمونه، از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است. با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 300 نفر از سالمندان، به عنوان حجم نمونه پژوهش، مورد بررسی قرار گرفته اند. 110 نفر از این تعداد، سالمندان آسایشگاه و 190 نفر دیگر از آن ها سالمندان ساکن در خانه هستند. در این پژوهش، برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS استفاده شده است.
در آزمون فرضیات پژوهش، ملاحظه شد که بین جنسیت و وضعیت تاهل و رضایت از اقامت در آسایشگاه، با رضایت از دوره سالمندی، رابطه معنادار وجود ندارد؛ اما بین متغیرهای نحوه زندگی، رضایت از زندگی، روابط خویشاوندی، روابط دوستی و تقدیرگرایی، با رضایت از دوره سالمندی، رابطه معنادار و مستقیم وجود دارد؛ بدین معنا که به موازات بالارفتن میزان متغیرهای مذکور، میزان رضایت از دوران سالمندی نیز افزایش پیدا می کند. در تحلیل چندمتغیره نیز ملاحظه شد که متغیر روابط خویشاوندی دارای رابطه معنادار با رضایت از سالمندی بوده و بیشترین تاثیر را بر رضایت سالمندان از دوره سالمندی داشته است. این متغیر توانسته است 52درصد بر رضایت از سالمندی اثرگذار باشد. در تحلیل مسیر نیز ملاحظه شد که مهم ترین متغیرهای اثرگذار بر متغیر وابسته، به ترتیب اهمیت، عبارت اند از: 1. روابط خویشاوندی؛ 2. روابط دوستی؛ 3. رضایت از دوره زندگی و 4. تقدیرگرایی.