نشریه تحقیقات نوین در گیاه پزشکی
سال هشتم شماره 1 (پیاپی 20، پاییز 1396)

به منظور مقایسه میزان شاخص مقاومت گیاه (PRI) در نه رقم زراعی گندم نسبت به سن گندم، Eurygaster integriceps Puton، 1881 ، آزمایش هایی در شرایط مزرعه در سال زراعی 1393-1392 در منطقه نقده انجام گرفت. بوته ها به طور طبیعی به آفت آلوده شدند. تعداد خوشه های آسیب دیده جهت بررسی شاخص آنتی زنور مورد استفاده قرار گرفت. برای بررسی مکانیسم آنتی بیوز پوره های سن دوم آفت در روی بوته های کاشته شده در گلدان مورد پرورش قرار گرفتند. درصد تلفات دوره ی پورگی به عنوان شاخص ارزیابی آنتی بیوز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تعیین میزان تحمل ارقام، آزمایش مزرعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی طراحی گردید. آزمایش شامل سه بلوک (تکرار) بود. آلودگی بوته های آزمایش بصورت طبیعی انجام گرفت. در آخر فصل تراکم پوره های سن 4 و 5 در روی تمام ارقام مورد بررسی تعیین شد. بر اساس نتایج تجزیه واریانس داده ها در مورد تمامی صفات مورد بررسی اختلاف میان ارقام معنی دار بود (05/0≥P). برای تمامی ارقام مورد بررسی شاخص مقاومت گیاه (PRI) تعیین گردید. ارقام رصد، آذر 2 و سایسیونز به ترتیب با شاخص مقاومت 33/8 ، 27/7 و 27/5 در بین 9 رقم مورد بررسی مقاوم ترین ارقام در مقابل سن گندم بودند. بین شاخص های آنتی زنوز و آنتی بیوز همبستگی معنی دار مثبت مشاهده گردید (01/0≥ P).

کنه ها در تمامی زیستگاه های شناخته شده توسط انسان اعم از جنگل ها، کوهستان ها، رودخانه ها، دریاچه ها، خاک، روی گیاهان، جانواران و غیره یافت می شوند. در این میان کنه های زیرراسته ی اریباتید، یکی از مهم ترین بندپایان خاک زی در انواع اکوسیستم ها به شمار می روند. در تابستان 1392، تنوع گونه ای کنه های زیرراسته ی اریباتید با جمع آوری نمونه های متعدد از چهار منطقه در جنگل های ارسباران مطالعه و شاخص های تنوع گونه ای شانون – وینر، سیمسون و یکنواختی سیمسون و کامارگو بر مبنای فراوانی گونه ها با استفاده از فرمول های متداول و با کمک نرم افزار 6.0 Ecologycal metodologhy محاسبه شد. در این تحقیق تعداد 46 گونه کنه اریباتید جمع آوری شد. براساس یافته های موجود گونه هایMetabelbella sp. با 52/8 درصد،Oribatula (Oribatula) tibialis allifera (Subias، 2000)و Eupelops acromios (Hermann، 1804) با 12/7 درصد بیشترین درصد فراوانی نسبی را در بین گونه های جمع آوری شده دارا بودند. همچنین خانواده های Galumnidae، Damaeidae و Phenopelopidae به ترتیب با درصد فراوانی 26/15، 72/12 و 06/11 دارای بیشترین درصد فراوانی در میان سایر خانواده های شناسایی شده بودند. منطقه ی کلاله با بیشترین تعدادگونه های جمع آوری شده، دارای بالاترین میزان شاخص تنوع شانون – وینر (68/4) و سیمسون (95/0) بود و منطقه ی گرمناب نیز با شاخص یکنواختی کامارگو (60/0) بالاترین میزان یکنواختی را در میان سایر مناطق دارا بود.

اسانس های گیاهی، ترکیباتی امن برای محیط زیست و برای سلامتی انسان هستند که به دلیل خاصیت حشره کشی، قابلیت دارند تا در کنترل آفات مورد استفاده قرار گیرند. این ترکیبات به صورت سموم تدخینی، حشره کش های تماسی، دورکننده و بازدارنده تغذیه و میزان تخم ریزی عمل کرده و رشد جمعیت حشره را تحت تاثیر قرار می دهند. در این تحقیق سمیت تدخینی اسانس حاصل از گل سه رقم مرکبات شامل ترنج Citrus medica L. گریپ فروت C. paradisi L. و لیموی لیسبون C. lemon L.روی حشرات کامل شپشه آرد Tribolium castaneum (Herbst) مورد ارزیابی قرار گرفت. گل های رقم های مرکبات مورد آزمایش از یک باغ سم پاشی نشده در شهرستان جهرم در اردیبهشت ماه 1393جمع آوری شدند. اندام های جمع آوری شده عاری از هر گونه بیماری و زردشدگی بودند و تا زمان خشک شدن در دمای ثابت نگهداری شدند. گل های جمع آوری شده در محیط سایه، روی یک پارچه خشک شده و سپس از آنها پودر تهیه شد. اسانس ها با استفاده از دستگاه کلونجر استخراج شدند. این تحقیق در قالب طرح فاکتوریل بر پایه ی طرح کاملا تصادفی در دمای 2 ±25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 5 ±60 درصد و تاریکی در 5 غلظت و 5 تکرار انجام شد. تجزیه پروبیت داده های زیست سنجی با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. مقایسه میانگین داده ها با آزمون LSD همین نرم افزار صورت گرفت. تلفات در هر تیمار پس از 24، 48 و72 ساعت شمارش و مقادیرLC50 و LC90 محاسبه گردید. نتایج نشان داد با افزایش غلظت و زمان تیمار در مورد هر سه اسانس، میزان مرگ ومیر نیز افزایش یافت. بالاترین غلظت به کار برده شده (126 میکرولیتر بر لیترهوا) از اسانس های ترنج، گریپ فروت و لیموی لیسبون با گذشت 72 ساعت از زمان تیمار به ترتیب مرگ ومیر 100، 100 و 72 درصدی را در حشرات کامل شپشه آرد ایجاد نمودند. میزان LC50 اسانس های فوق در این زمان به ترتیب 2/5، 4/9 و 8/11 میکرولیتر بر لیتر هوا برآورد شد. بر این اساس بیشترین سمیت مربوط به اسانس ترنج بود. نتایج به طور کلی نشان داد اسانس های به کار برده شده در این تحقیق قابلیت کشندگی بالایی روی شپشه آرد داشته و با انجام تحقیقات بیشتر می توانند جایگزین مناسبی برای آفت کش های رایج مورد استفاده در انبارها باشند.

سوسک های تاول زا تنها تولید کنندگان کانتاریدین در طبیعت هستند که متعلق به خانواده های Meloidae وOedemeridae می باشند. این حشرات در کنترل طبیعی راست بالان و بال غشائیان اهمیت دارند و بالغین آن ها ضمن تغذیه از گل و برگ گیاهان، با رفتارهای تجمعی می توانند آسیب قابل توجهی به برخی از محصولات کشاورزی وارد کنند. به منظور بررسی فونستیک این سوسک ها، در این پژوهش نمونه برداری ها بصورت صید دستی از مناطق مختلف اصفهان، انجام شد. این سوسک ها پس از شناسایی مقدماتی، جهت تایید به موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور، ارسال گردید. نمونه های جمع آوری شده 12 گونه از 4 جنس در زیر خانواده ی Meloinae به شرح زیر بودند. جنس Cerosoma و 6 گونه با علامت ستاره برای اولین بار از شهرستان اصفهان گزارش شد.

قارچ Rhizoctonia solani بیماری های مختلفی از جمله مرگ گیاهچه، پوسیدگی ریشه و طوقه و پوسیدگی میوه را در گیاه گوجه فرنگی ایجاد می‏کند. در این تحقیق تاثیر گونه های قارچ میکوریز Glomus spp. و سالسیلیک اسید در القای مقاومت گیاه گوجه فرنگی آلوده به قارچ Rizoctonia solani مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمایش تاثیر گونه های میکوریز و ماده سالسیلیک اسید در دو گروه گیاهان سالم و بیمار در قالب طرح کاملا تصادفی با آزمایش فاکتوریل با 32 تیمار در سه تکرار انجام گرفت. فاکتور اول وجود و عدم وجود بیمارگر، فاکتور دوم گونه های قارچ میکوریز (Glomus hoi، G. emosseaو G. intraradices) و فاکتور سوم سالسیلیک اسید در غلظت های (صفر، 1، 5/0 و 5/1 میلی مولار) استفاده گردید. عوامل القا کننده مقاومت فوق الذکر در مرحله گیاهچه به خاک اطراف ریشه اضافه و در بازه های زمانی 24 و 120 ساعت میزان فنل اندازه گیری و روند تغییرات آن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در بازه زمانی 24 ساعت بیشترین میزان فنل مربوط به تیمار گیاهچه سالم القا شده با سالسیلیک اسید در غلظت 5/0 میلی مولار بود. بیشترین میزان آنزیم فنل در گیاهچه های بیمار القا شده با SA و گلوموس می باشد که در طول دوره آزمایش افزایش یافت. بر اساس این آزمایش تیمار گیاهچه القا شده با سالسیلیک اسید در غلظت 1 میلی مولار همراه با G. mosseae بهترین تیمار از نظر عملکردی مشخص گردید.

در برنامه موثر کنترل علف های هرز، مطالعه بیولوژی هم از دیدگاه اقتصادی و از دیدگاه زیست محیطی ضروری است. تنش شوری از مهمترین تنش های محیطی رایج در کشور است که بر مراحل مختلف رشد و نمو گیاهان اثر می گذارند .به منظور بررسی تاثیر تنش شوری بر خصوصیات جوانه زنی و رشد گیاهچه علف هرز ازمک (Cardaria draba) آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار اجرا شد. عامل اول جمعیت ازمک در 8 سطح (مازندران، تهران، خراسان رضوی، خوزستان، قم، اردبیل، همدان و یزد) و عامل دوم پتانسیل اسمزی در 5 سطح (0، 3/0-، 5-، 10- و 15- بار) بود. نتایج نشان داد که با منفی تر شدن پتانسیل اسمزی درصد و سرعت جوانه زنی، وزن تر گیاهچه، ریشه چه و ساقه چه، طول ریشه چه و ساقه چه به طور معنی داری کاهش یافت و این کاهش در جمعیت های مختلف متفاوت بود. برازش مدل لجستیک سه پارامتری رابطه بین سطوح مختلف تنش و درصد جوانه زنی را به خوبی توجیه نمود. بر اساس مدل، کاهش 50 درصدی حداکثر جوانه زنی جمعیت های مازندران، تهران، خراسان رضوی، خوزستان، قم، اردبیل، همدان و یزد به ترتیب در 77/21، 81/21، 10/23، 61/27، 77/24، 29/21، 19/19 و 76/25 بار اتفاق افتاد این بدان معنی بود که جمعیت خوزستان تحمل بیشتری به تنش شوری داشت.
دوم پتانسیل اسمزی در 5 سطح (0، 3/0-، 5-، 10- و 15- بار) بود. نتایج نشان داد که با منفی تر شدن پتانسیل اسمزی درصد و سرعت جوانه زنی، وزن تر گیاهچه، ریشه چه و ساقه چه، طول ریشه چه و ساقه چه به طور معنی داری کاهش یافت و این کاهش در جمعیت های مختلف متفاوت بود. برازش مدل لجستیک سه پارامتری رابطه بین سطوح مختلف تنش و درصد جوانه زنی را به خوبی توجیه نمود. بر اساس مدل، کاهش 50 درصدی حداکثر جوانه زنی جمعیت های مازندران، تهران، خراسان رضوی، خوزستان، قم، اردبیل، همدان و یزد به ترتیب در 77/21، 81/21، 10/23، 61/27، 77/24، 29/21، 19/19 و 76/25 بار اتفاق افتاد این بدان معنی بود که جمعیت خوزستان تحمل بیشتری به تنش شوری داشت.

یکی از مهم ترین بیماری های لوبیا، بیماری بوته میری ناشی از solaniRhizoctonia است که کنترل شیمیایی آن به دلیل خاکزاد بودن و دامنه ی میزبانی بالا ناکاراست. کاربرد عوامل بیوکنترل باکتریایی از راهکارهای امیدبخش در کنترل این بیماری است. در این تحقیق توانایی آنتاگونیستی هشت جدایه ی Pseudomonas fluorescens علیه R. solani بررسی و جدایه ی P13 که در کنترل بیمارگر موفق تر بود جهت مطالعه ی الگوی کلونیزاسیون ریشه ی لوبیا مورد استفاده قرار گرفت. در این پژوهش توانایی بیوکنترل جدایه های باکتری در مقابل جدایه‏ی R. solani با قدرت بیماریزایی بالاتر که از مزارع لوبیای آلوده در شهرستان خمین جمع آوری شده بود، توسط آزمون های کشت متقابل، چهارنقطه ای، تولید ترکیبات فرار و غیرفرار بررسی و جدایه ی P13 با بیشترین تاثیر در بازدارندگی از رشد بیمارگر برای ادامه ی پژوهش انتخاب شد. پس از آن جمعیت باکتری در 45،30،15 روز پس از کاشت در اندوریزوسفر و اکتوریزوسفر ریشه ی لوبیا اندازه گیری و تاثیر آن در میزان شدت بیماریزایی بیمارگر ،ارتفاع بوته، وزن خشک و تر گیاه اندازه گیری شد. پس از کاهش جمعیت اولیه ی باکتری در ریزوسفر در روز پانزدهم، جمعیت باکتری در روزهای سی‏ام و چهل وپنجم در اندوریزوسفردر حال کاهش و در اکتوریزوسفر رشد صعودی داشت. در روز چهل وپنجم در اندوریزوسفر و اکتوریزوسفر به ترتیب در خاک سالم 105×2/3 و 107×1/1 (cfu/g fresh root) و در خاک آلوده به بیمارگر، 105×8/2 و 106×06/1 cfu/g fresh root)) سلول باکتری در وزن تر ریشه بازیابی شد. جمعیت بالایی از جدایه ی P13 در روز چهل و پنجم از اندوریزوسفر و اکتوریزوسفر لوبیا باعث کاهش معنی دار شدت بیماری و افزایش پارامترهای رشدی گیاه شد. نتایج نشان داد جدایه یP13 P. fluorescens می تواند به صورت معنی دار، از رشد R. solani جلوگیری کند.