فهرست مطالب

پژوهش های نهج البلاغه - سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 56، بهار 1397)

نشریه پژوهش های نهج البلاغه
سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 56، بهار 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/02/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمد جواد رودگر * صفحات 9-30
    شهود علم الیقینی و بالاتر شهود حق الیقینی خدای سبحان و جلوات جمیل و مظاهر زیبایش در هستی، زمانی امکان پذیر است که سیر و سلوکی متناظر به شهود یادشده تحقق یابد. نهج البلاغه که حامل معارف عمیق و عریق، حقایق بلیغ و انیق در ساحت سلوک تا شهود است، برخی از آن معارف صائب و صادقش تبیین کننده تهمیدات سلوکی برای نیل به مقام شهود است. اگرچه مقامات معنوی و منازل سلوکی نیز در این کتابی که موصوف به «برادر قرآن» و «فراتر از کلام مخلوق و فروتر از کلام خالق» شد در نهایت قوام و غنای علمی و عبارتی بیان شده است، اما پرسش این است که چه تمهیداتی برای سلوک تا شهود لازم است که نهج البلاغه آنها را توصیف و توصیه کرده و ابن میثم به تفسیر آنها اهتمام ورزیده است؟ در نوشتار حاضر تنها به بعضی از تمهیدات بینشی، گرایشی و کنشی مبتنی بر شرح ابن میثم بر نهج البلاغه پرداخته شده است. برون داد آن درحقیقت مقولاتی مانند یقظه، اراده، ریاضت، خلوت، صمت و آنگاه مراقبت، محاسبت و معاقبت نفس را برای نیل به مقام عبودیت از رهگذر عبادت است.
    کلیدواژگان: سلوک در نهج البلاغه، شهود در نهج البلاغه، شرح ابن ميثم
  • زهره سعیدی* صفحات 31-46
    بر اساس آموزه های امام علی× هدف از خلقت انسان، تحقق انسانیت در پرتو اخلاق است که منجر به رضایت خدای متعال می گردد. خدای سبحان برای تحقق این غایت، جهان طبیعت را آفریده و افزون بر آن دین را برای تحقق غایت مذکور بر بشر عرضه کرد. به رغم آنکه تصور می شود غایت دین، سعادت اخروی است و لازمه آن چشم پوشی از سعادت دنیوی است، امام علی× نشان می دهد که غایت دین، پس از آگاهی و پیوند دادن بشر به امر متعالی، در وهله نخست ایجاد سعادت دنیوی در چارچوب اخلاق است که لازمه آن از یک سو فضیلت مندی و تقواورزی و از سوی دیگر بهره مندی شایسته از مواهب دنیوی است و غایت آن در وهله دوم تحقق سعادت اخروی است، ازاین رو بشر موظف است انسانیت را ارتقاء بخشد، بی آنکه لازم باشد از دنیا چشم پوشی کند، حتی می توان ادعا کرد انسان در صورتی شایسته سعادت اخروی می گردد که نخست سعادت دنیوی مبتنی بر اخلاق را ایجاد کرده باشد.
    کلیدواژگان: انسان در نهج البلاغه، غایت انسان، اخلاق، رضایت خدا
  • سید علاالدین شاهرخی* صفحات 47-64
    واقعه غدیرخم مورد تایید کامل منابع شیعه و بسیاری از منابع اهل سنت است. پس از ماجرای سقیفه این امر الهی مورد چالش و بی توجهی واقع گردید. با توجه به حاکمیت فضای خفقان آمیز، از آن پس مسئولیت ابلاغ غدیر و نشر آگاهی در مورد جایگاه امامت بر دوش امام علی× قرار گرفت. این مقاله درصدد است تا چگونگی پرداختن حضرت به موضوع غدیر و شیوه ورود ایشان به این موضوع و پرسش های پیرامونی آن پاسخ دهد. یافته های پژوهش بیانگر اهمیت غدیر از نظر امام× است و اینکه آن حضرت آگاهی بخشی به اقشار مختلف را در خصوص این موضوع ضرورتی انکارناپذیر دانسته و برای اطمینان آنان از استدلال های مختلف استفاده نمود. طرح گفتمان اسلام در ماجرای غدیر توسط آن حضرت در اشکال گوناگون و بر پایه احقاق حق خود مطرح و پیگیری گردید. ثبات قدم در پیگیری این حق الهی به روش های گوناگون انجام پذیرفت. از رحلت پیامبر| تا خلافت امام با توجه به فضای بسته موجود بیشتر فعالیتشان در اندک فرصت های ممکن در شکل طرح موضوع غدیر و یادآوری آن به خلفا و برخی از خواص بود. پس از آن با آغاز خلافت چندساله ایشان و امکان دسترسی آزاد به اقشاری از جامعه، حضرت برای آگاهی نومسلمانان و نسل جدید و یادآوری به سابقان بارها غدیر را در محافل عمومی و با گواهی شاهدان در غدیر مطرح نمود.
    کلیدواژگان: تاریخ در نهج البلاغه، غدیر در نهج البلاغه، شبهه شناسی غدیر
  • فاطمه جوانبخت *، منصور پهلوان، حسن طارمی راد صفحات 65-84
    سبک زندگی به معنای روش و شیوه خاص زندگی هر فرد و جامعه ای است که مبانی و اصول معرفتی و اعتقادی خاص، نوع آن را مشخص کرده و سبک زندگی افراد را در جوامع از هم متمایز می کند. تفکر و تعقل از اصول مهم است که در تمام لایه های زندگی به ویژه سبک زندگی تاثیرگذار است. هدف از تحقیق حاضر بررسی رابطه اندیشه ورزی و سبک زندگی اسلامی از منظر نهج البلاغه است تا بتوان بر اساس آن روش صحیح و صواب را در تمام امور زندگی انتخاب نمود و یا سبک زندگی را تغییر داد. روش تحقیق مورد استفاده در این مقاله تحلیلی و استنتاجی است که آموزه های امام علی× در نهج البلاغه را دسته بندی و تحلیل نموده است. در این پژوهش روش صحیح اندیشیدن، موانع اندیشه ورزی، راه های تفکر و رابطه خردورزی با سبک زندگی در سطوح مختلف مانند تشخیص هدف کلی زندگی، سخن گفتن، رعایت آداب و... بر اساس نهج البلاغه بررسی شده است.
    کلیدواژگان: زندگی از نگاه نهج البلاعه، سبک زندگی، اصول سبک زندگی، اندیشه ورزی
  • مهری قادری بیباک، سید اکبر غضنفری، محمد جنتی فر صفحات 85-108
    استعاره شناختی از شیوه های زبانی برای بیان مفهومی خاص به واسطه مفاهیم دیگر است. غالبا مفاهیم انتزاعی ازجمله مواردی هستند که برای شناخت و معرفی مفهوم خاصی، نیاز به تشبی هات، کنایه ها، استعاره و مجاز هست تا با به کار گیری مفاهیم عینی، معنای موردنظر به ذهن نزدیک تر و فهم آن ملموس تر شود. با واکاوی استعاره های مفهومی مربوط به دنیا و آخرت می توان بدین نتیجه رسید که مفاهیم عقلی مانند زندگی دنیوی، آخرت، مرگ، اعمال نیک، انسان و کار بد از طریق نگاشت آنها با حوزه های ملموسی چون گذرگاه، مقصد نهایی، کوچ، توشه، مسافر، موانع سفر مفهوم سازی شده اند. نهج البلاغه به عنوان مهم ترین منبع سخنان امیرمومنان× سرشار از استعاره های شناختی است. این نوشتار بر آن است تا با استفاده از روش تحلیلی توصیفی به بررسی استعاره های شناختی سخنان امیرمومنان× درباره دنیا و آخرت بپردازد و حوزه های مفهومی سفر را برای سخن گفتن درباره دنیا و آخرت به عنوان مفهوم مقصد مورد تحلیل قرار دهد. امام علی× با استفاده از مفاهیم مربوط به حوزه مفهومی سفر، با استفاده از استعاره به معرفی دنیا و آخرت پرداخته و انسان را از فریفته شدن به دنیا برحذر داشته و به روی آوردن به آخرت ترغیب نموده است.
    کلیدواژگان: استعاره های نهج البلاغه، استعاره شناختی، استعاره های زبانی، استعاره دنیا و آخرت
  • زهرا فرید *، فاطمه شاه علی رامشه صفحات 109-130
    محمدرضا شفیعی کدکنی به عنوان بنیان گذار جریان نقد ادبی معاصر در ایران، نسبت به جایگاه تصویر و ارتباط آن با خیال در انتقال تجربه شاعر به مخاطب، توجه فراوانی داشته و زوایای مختلف تصاویر ادبی و عناصر آن را مورد بررسی دقیق قرار داده است. همچنین وی در بررسی های خود تصاویر را به دو بخش ایستا و پویا تقسیم کرده و معتقد است شاعر یا نویسنده هرچه بیشتر از عناصری مانند تشخیص، تضاد، رنگ و طبیعت در ساخت تصاویر استفاده کند، اثری پویاتر ارائه خواهد داد و هر چه میزان استفاده از این عناصر کمتر باشد متن به سوی ایستایی پیش خواهد رفت. این مقاله درصدد است تا به بررسی تصویرپردازی مرگ در نهج البلاغه با تکیه بر این دیدگاه بپردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد امام علی× در تصویرپردازی مرگ به عنوان آغاز مرحله جدیدی از حیات بشر، با استفاده از فعل های حرکتی و مولفه های طبیعی در تشبیه ها و استعاره ها، همچنین انتخاب واژه های مناسب، صحنه هایی پویا خلق کرده است تا ضمن تاکید بر قطعیت مرگ، مخاطب را با این مقوله مجرد آشنا سازد و راه را برای اندیشه ورزی در این زمینه باز کند. همچنین تشخیص های انسانی و حیوانی در این صحنه ها، تعقیب و گریز دائمی مرگ و انسان را با تصاویر متحرک به نمایش می گذارند.
    کلیدواژگان: تصویرپردازی نهج البلاغه، تصویر مرگ، پویایی و ایستایی
  • سید رضامیراحمدی *، علی نجفی ایوکی، فاطمه لطفی مفرد صفحات 131-157
    نفرین گونه ای از سخن و نوعی واکنش گفتاری است که بنا به دلایلی از سوی شخصی نسبت به شخص یا اشخاص دیگر ایراد می گردد. این شکل از سخن در بسیاری از متون ادبی و دینی جایگاهی ویژه به خود اختصاص داده است. نهج البلاغه ازجمله متونی است که در مواردی از آن این گونه ادبیات مورد استفاده قرار گرفته است. امیر بیان به پیروی از کلام خدای متعال و تحت تاثیر نزاهت قرآنی، در ایراد این گونه از کلام، جانب عفت را نگه داشته و حتی در برابر دشمنان و هنجارشکنان، با سبک ویژه خود، آبروی کسی را نریخته و پرده دری نکرده است، از آن روی که حضرت قصد بیدارسازی و تربیت مردم را داشته است و چون الگوی عملی دیگران بوده، در مرتبه عمل نیز خود به اصول و اخلاق اسلامی پایبند بوده است. نفرین های حضرت علی× به سبب بهره نبردن از الفاظ سخیف و کوچه بازاری، رعایت مسئله فصاحت و بلاغت، توجه به واکه های القاگر و... از نظر مضمون و ساختار اهمیت ویژه ای دارد. در پرتو این مساله، پژوهش حاضر بر آن است تا با نگاهی موشکافانه با شیوه تحلیلی توصیفی، ضمن ارائه ساختار نفرین های موجود در نهج البلاغه، آنها را در دو بعد فردی و جمعی از لحاظ مضمون و ساختار مورد بررسی قرار داده و زیبایی آنها را فرادید مخاطب قرار دهد.
    کلیدواژگان: نفرین در نهج البلاغه، اغراض نفرین ها، مضمون نفرین ها، ساختار نفرین ها