نشریه رهیافت فرهنگ دینی
پیاپی 2 (تابستان 1397)

زیارت در میان شیعیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است و می توان از طریق زیارت، طلب قرب به خداوند را درخواست نمود و با استعانت از اهل بیت (ع) ، امامزادگان (ع) و بزرگان به این مطلوب نائل شد. زیارت دارای دو رکن اساسی است، یکی از آنها اثبات شخصیت معنوی مزور بدون در نظر گرفتن انتسابات نسبی اش و دومی صحت انتساب آن شخصیت به مرقد مطهر اوست. سومین حرم (بعد از حرم امام رضا(ع) و حضرت معصومه (س) ) از جهت اهمیت در ایران امامزاده شاه چراغ شیراز است که مورد توجه خیل مشتاقان آل الله گردیده است از همین روی بسیاری به دنبال شناخت ابعاد شخصیتی و معرفتی احمد بن موسی (ع) هستند. این نوشتار با بررسی روایات و اسناد منتسب به شاه چراغ سعی در شناخت این امامزاده بزرگوار داشته است. بعد از شناخت صفات برجسته احمد بن موسی (ع) بررسی صحت انتساب مرقد مطهرشان به ایشان دومین نتیجه حاصل از این پژوهش است. خواندن زیارتنامه امامزادگان وسیله ارتباط ما با آنها و درخواست حوائج خویش است از همین روی دقتی در زیارتنامه جناب احمد بن موسی (ع) انجام گرفت.

احمدبن موسی (ع، طبق کتب معتبر تاریخی یکی از فرزندان امام موسی کاظم(ع) است که با توجه به شرایط سیاسی زمان خود دست به قیام علیه حاکمان جور زمان خود زد. او در دو جبهه جنگ نرم و جنگ سخت به مبارزه پرداخت و با انحراف و ظلم و استبداد مبارزه کرد این نوشته در صدد بررسی مبارزات ایشان در این دو عرصه است. نوشته حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع معتبر تاریخی صورت پذیرفته است. نتایج این بررسی نشان می دهد که ایشان در عرصه فرهنگی به مبارزه با فرقه گرایی و تشتت در جامعه مسلمین پرداخت و طرفداران خود را به پذیرش ولایت علی ابن موسی (ع) ترغیب کرد. از سوی دیگر ایشان به دفاع از آن حضرت به مبارزه رویاروی با حاکمان جور پرداخت و در این راه به شهادت رسید.

پژوهش حاضر با هدف تبیین تجارب زیسته آموزگاران مقطع ابتدایی از تفهیم وکاربست تعالیم وفضایل شاهچراغ (ع) در مدارس انجام گرفت. روش پژوهش، کیفی، از نوع پدیدارشناسی بود. محیط پژوهش شامل معلمان دبستان های عشایر استان فارس بودند که با روش نمونه گیری مبتنی بر هدف از نوع گلوله برفی انتخاب شدند و در نهایت به 30 نفر رسیدند. اطلاعات با استفاده از مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته گردآوری و با روش 7 مرحله ای کلایزی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های حاصل از این پژوهش بعد از حذف کدهای مشترک، شامل 200 کد مفهومی بود که حاکی از تجارب معلمان از تفهیم وکاربست فضایل شاهچراغ «ع» در دبستان می باشد. این کدهای مفهومی در سه تم اصلی، «سرمشق گیری رفتارهای حضرت ازآموزگار» ، « شیوه های تفهیم فضایل حضرت (س) » و «موانع اعتقادی و ذهنی موجود» دسته بندی شدند. آشنایی برنامه ریزان جامعه و بویژه استان فارس با این یافته ها، نقش مهمی در نهادینه کردن تعالیم شاهچراغ (س) و اعتقاد به شخصیت ائمه در کودکان و توسعه فراگیر دین باوری در تعلیم و تربیت اسلامی ایرانی خواهد داشت.

سبک زندگی، یک اصطلاح جدید است که به معنای سبک زندگی نظام واره و سیستم خاص زندگی تعریف شده است و سبک زندگی اسلامی، همان آداب زندگی، سبک معاشرت و الگوهای زندگی خانوادگی و اجتماعی است که در سه محور ارتباط با خود، ارتباط با دیگران و ارتباط با خداوند مطرح می شود. از مهم ترین محورهای سبک زندگی اسلامی در ارتباط با خود، ایجاد هویت و معرفت به ذات، تفکر و تامل و اعتدال است و از مهم ترین محورهای سبک زندگی در حیطه روابط با دیگران، ایثار، سخاوت و رعایت حقوق دیگران است و ایمان، معرفت، اخلاص و ادای حقوق الهی از مهم ترین محورهای سبک زندگی اسلامی در حیطه ارتباط با خداوند است که وجود احمد بن موسی (علیه السلام) و ویژگی های بارز شخصیتی ایشان و همچنین بقعه شاهچراغ در هر سه محور، الگوهای سبک زندگی اسلامی را به صورت روشن، بیان می کنند.

این مقاله در قالب توصیفی تحلیلی است که مطالب آن با استفاده از منابع کتابخانه ای گردآوری شده است. در این پژوهش سعی شده ضمن نگاهی کلی به سلسله ی آل اینجو و اقدامات فرهنگی و سیاسی این سلسله و نقش خاتون ها در ادوار مختلف و این دوره به معرفی یکی از بانوان بزرگوار به نام تاشی خاتون پرداخته شود. این شخصیت نقش مهمی در عصرخود در گسترش فرهنگ تشیع در شیراز و بازسازی آستان مقدس شاه چراغ و جذب زائرین و مجاورین به این آستان داشته و اقدامات مهمی در این راستا انجام داده است. از مهم ترین اقدامات ایشان نگارش قرآن سی جزئی است که به این بانوی بزرگوار منتسب شده است و در نوع خود و ازنظرهنرمندان اثری منحصربه فرد است. اهمیت این پژوهش به این سبب است که تاکنون بررسی مستقلی در رابطه با این بانوی بزرگوار انجام نشده است و تنها درکتب و مقالات تاریخی و دینی و مذهبی به ایشان به صورت گذرا اشاره شده است. بنابراین سعی شده است هرآن چه در رابطه با این بانوی بزرگوار ازگذشته تاکنون وجود دارد، ارائه گردد.

از پیامدهای تشکیل حکومت ایلخانی در ایران، مشارکت و نقش بیشتر زنان در فعالیت های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است که باگذشت زمان این حضور پررنگ تر و محسوس تر می شود. در قرن هشتم و در زمان حکومت آل اینجو در شیراز، تاشی خاتون، نمونه ای از این زنان است. وی از نفوذ خود برای نقش آفرینی در مسائل اجتماعی بهره فراوان می برد. با بررسی فعالیت های وی، علاقه خاتون به مذهب و همچنین توجه وی به دانش و هنر را می توان در برنامه های فرهنگی و اجتماعی وی دنبال و فهم کرد. در این میان احمد بن موسی نقش محوری در حضور اجتماعی- فرهنگی تاشی خاتون دارد. از اقدامات خاتون آل اینجو، می توان باز سازی و توسعه حرم حضرت احمد بن موسی، موقوفات فراوان برای حرم مطهر، ساخت مدرسه و کتابخانه، برگزاری جلسات مذهبی و توجه به هنر را نام برد. این مطالعه تاریخی با روش توصیفی- تحلیلی، با جستجو در داده های موجود کتابخانه ای، به باز سازی و ارائه تصویری ازآنچه بوده، روی آورده است. در این میان، بررسی و تبیین نقش مرقد احمد بن موسی در جایگاه و فعالیت های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تاشی خاتون نیز موردتوجه قرارگرفته است.

القای حس بی هویتی و سردرگمی و عدم وجود نشانه های خوانا و آشنا در فضاهای شهری معاصر نتیجه رشد و گسترش بی رویه این شهرها است. در مقابل، آنچه امروزه در بسیاری از شهرهای معاصر شاهد هستیم، تلاش در بهره گیری از عناصر و بناهای تاریخی است که در اثر گذر زمان دارای معناها، ارزش ها و پیام های شناخته شده ای هستند. عملکرد این بناها به عنوان نشانه های شهری عنصری قابل توجه در خوانش و تفکیک هویت کالبدی و فرهنگی شهرها از یکدیگر است. در این میان بناهای مذهبی ازجمله حرم بزرگان و پیشوایان دینی که به عنوان مکان های شناخته شده همواره مرکز بسیاری از رویدادهای تاریخی-مردمی بوده اند. بنابراین هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی نقش این اماکن مذهبی در شکل دهی به هویت شهرهای ایرانی است که در نمونه موردی حرم شاهچراغ (ع) شیراز موردمطالعه قرارگرفته است. مقاله حاضر سعی دارد تا ضمن یافتن مولفه های هویت بخش موجود در این اماکن به ارائه زمینه های موثر حرم شاهچراغ (ع) به عنوان نشان هایی کالبدی-فرهنگی در هویت شهر شیراز بپردازد. لذا با استفاده از روش پژوهش توصیفی و علی از تکنیک های دلفی و روش تحلیل سلسله مراتبی، به رتبه بندی و ارزش گذاری مولفه ها و سنجه های واجد ارزش در خلق و بازشناسی هویت شهری شیراز پرداخته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که ارزش های اجتماعی و فرهنگی و فضاهای دست نخورده و الگوی معماری بنا با یک ایوان ستون دار چوبی و حیاط این مجموعه بیش ترین تاثیر را در هویت بخشی به حرم مطهر دارا است و پس ازآن مولفه های دیگر کالبد-عملکردی، و رویدادهای آشنای مذهبی در ساخت تصویر ذهنی افراد (ساکنان و مسافران) و درنتیجه خوانش قوی تر هویت شیراز تاثیرگذارند.

هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی اثربخشی اماکن مقدس مذهبی بر بهداشت فردی و شادکامی بود. جامعه مورد نظر شامل شهروندان شهرهایی که دارای اماکن مقدس مذهبی می باشند بود، که با استفاده از روش نمونه گیری شهرهای شیراز، آباده (شهر بهمن) و اقلید در نظر گرفته شد. همچنین تحقیق حاضر، دو گروه از شهروندان را مورد بررسی قرار داد. گروهی که حضور منظم (حداقل یک بار در روز یکی از نمازهای یومیه را در زیارتگاه می خوانند) در زیارتگاه دارند و گروهی که حضور منظم ندارند. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی 200 نمونه (با شرایط مورد نظر) انتخاب شد. ابزار اندازه گیری مورد استفاده، پرسشنامه های شادکامی آکسفورد، پرسشنامه های بهداشت فردی استفاده شد، نتایج پژوهش نشان داد: شهروندانی که حضور منظم در اماکن مقدس دارند از بهداشت روانی و شادکامی بهتر و بالاتری نسبت به گروه دیگر برخوردار هستند.

امروزه گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین صنایع توسعه پایدار، فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کلان شهرها بوجود می آورد. کلان شهر شیراز با وجود داشتن جاذبه های گردشگری و بهره مندی از اماکن و بقاع متبرکه هنوز نتوانسته است در جذب گردشگر و توریست مذهبی موفقیت چندانی به دست آورد. پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی، با بکارگیری فرآیند برنامه ریزی راهبردی (SWOT) ، ضمن پی جویی توانمندی ها و کارکردهای گردشگری مذهبی شهر شیراز و با هدف بکارگیری و توسعه این کارکردها پس از شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید، اقدام به ارائه راهبردهای توسعه گردشگری مذهبی در این کلان شهر نموده است. بر این اساس توسعه سرمایه گذاری در امکانات و خدمات در جاذبه های گردشگری با رویکرد ملی و بین المللی؛ تشویق و ترغیب تورهای گردشگری و زیارتی به جذب گردشگران و زائران خارجی و داخلی به سفر به شیراز؛ برپایی نمایشگاه ها، گردهمایی ها و همایش های سالانه علمی، مذهبی و فرهنگی.

توسعه فرهنگی در هر جامعه ای نیازمند دارا بودن پشتوانه غنی علمی، اقتصادی می باشد که بتواند در برابر مناطق رقیب و اهداف ظلم طلبانه استقامت نماید. در شرایط کنونی با توجه به گسترش فناوری های نوین و بهره گیری از آن در تبلیغات سوء و ضد اسلامی از سوی جبهه استکبار لازم است که کشورهای اسلامی و به خصوص ایران در برابر آنها جبهه گیری کرده و از ابزار تبلیغاتی مناسب در برابر آنها به خصوص فرهنگ اصیل و اثرگذار گردشگری زیارتی استفاده نمایند و تحرکات جبهه دشمن را خنثی نمایند و این فرهنگ را در سطح جهان گسترش نمایند. این امر در تمامی جوانب آن از امامان معصوم (ع) تا امامزادگان و بزرگان دینی باید مدنظر قرار گیرد. بر همین اساس در پژوهش حاضر به بررسی این امر در امامزاده حضرت شاهچراغ (ع) صورت گرفته است تا بر مبنای آن برنامه ریزی متناسب صورت گیرد. این امر مستلزم تبلیغات متناسب در این زمینه می باشد که نیازمند بررسی همه جانبه جهت توسعه گردشگری زیارتی شاهچراغ (ع) با ابزارهای مختلف به خصوص نوین بر اساس الگوهای اسلامی همچون حضرت شاهچراغ (ع) می باشد. این پژوهش نیز بر اساس روشی تحلیلی-توصیفی و بهره گیری از منابع موجود و استفاده از دو مدل تحلیل عاملی و خوشه ایبا استفاده از نرم افزار spss می باشد به بررسی و تدوین ابزار مناسب تبلیغاتی جهت توسعه گردشگری زیارتی شاهچراغ (ع) در کشور پرداخته است. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش چنین برآورد گردید که در بین ایرانیان بهترین ابزار تبلیغاتی در درجه اول تبلیغات فضای مجازی یعنی وب سایت ها و اینترنت با میزان وزن 0. 895269 نقش مهمی را در این میان بازی می کند و می تواند مسببات توسعه گردشگری زیارتی شاهچراغ (ع) را سبب گردد و از طرفی در مرحله بعدی که به نظر نگارنده مهم تر از اولی می باشد تبلیغات دهن به دهن بوده که این امر مستلزم برنامه ریزی جامع، هدفمند و تبلیغات متناسب در سطح منطقه و جهان و کشاندن افراد به سوی اندیشه و چشانیدن آنان از این اندیشه ناب بوده که خود زمینه جذب افراد دیگر خواهد شد.

ایران مهد هنرهای تجسمی و صنایع دستی بی شمار است. در این میان هنر خاتم کاری بدون شک یکی از بومی ترین هنرهای دست هنرمندان این مرز و بوم به شمار می رود. عرصه بلامنازع این هنر اماکن مقدس با جنبه مذهبی بوده و هست. درب خاتم کاری متعلق به حرم حضرت احمد بن موسی الکاظم (ع) با تلفیقی از عشق و هنر، یکی از با ارزش ترین آثار به جای مانده از هنرمندان مسلمان است. در این پژوهش سعی بر شناسایی دوره زمانی و شیوه هنری فن خاتم کاری به کار رفته بر روی این درب شده است.