فهرست مطالب

پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی - سال هفتم شماره 2 (پیاپی 14، پاییز و زمستان 1397)

پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی
سال هفتم شماره 2 (پیاپی 14، پاییز و زمستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/12/01
  • تعداد عناوین: 6
|
  • محمد امیر احمدزاده*، سعیده جوزجانی صفحات 1-27
    یکی از مهم ترین منابع تاریخ فرهنگی- اجتماعی ایران، مطالعه داستان های عامیانه هر دوره تاریخی است. داستان سرایان با توجه به اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی زمان خود داستانی را ساخته و پرداخته می کنند؛ در این میان آداب و رسوم و آیین های زنده و پویای آن دوره خودنمایی می کند. یکی از آیین های ایرانی که در داستانهای دوره های مختلف تاریخی به وفور دیده می شود، آیین عیاری است. این آیین که از ایران باستان به یادگار مانده است را می توان در روایت های شفاهی و داستان های مکتوب گوناگون در طول تاریخ ایران دید. پژوهش حاضر بر آن است که به این مساله بپردازد که آیین عیاری چگونه در داستان امیر ارسلان بازنمایی شده است. دستاورد تحقیق نشان می دهد که با وجود اینکه از زمان شکل گیری این آیین تا دوره قاجار زمان زیادی گذشته و این آیین کمرنگ شده است؛ اما داستان امیرارسلان که یکی از مشهورترین داستانهای عامیانه نوشته شده در این دوران است، هنوز نشانه هایی از آن را در خود جای داده است.
    کلیدواژگان: داستان های عامیانه، امیرارسلان، عصر ناصرالدین شاه قاجار، آیین عیاری
  • ولی دین پرست* صفحات 28-44
    تبریز از دوره ایلخانان به یکی از کانون های مهم تجارت ایران تبدیل شد. هر چند با سقوط ایلخانان وقفه ای در تجارت خارجی این شهر ایجاد گردید، اما بار دیگر تبریز از دوره آق قویونلوها به عنوان کانون مهم تجارت بین شرق و غرب ظاهر شد. تجار از مناطق مختلف شرق و غرب کالاهای تجاری مانند ادویه هند، اقمشه یزدی، سمرقندی، فرنگی، انواع پوست سمور، سنجاب، قاقم، اجناس چینی نظیر پارچه های کماخ زر دوزی شده، اطلس، مشک، موم، نیل و ابریشم گیلان، مازندران را به این شهر می آوردند. تجار تبریز کالاهای تولید شده ایران را به عثمانی، دشت قپچاق و سایر سرزمین ها صادر می کردند این شهر به بازار بزرگ مبادله کالاهای هندی، چینی، اروپایی، تبدیل شده بود. سیاست های حمایتی سلاطین آق قوینلو زمینه رونق بیشتر تجارت خارجی تبریز را فراهم کرده بود. در نتیجه رونق تجارت، آق قویونلوها از طریق اخذ عوارض گمرکی از کالاهای وارداتی و صادراتی به تبریز درآمد قابل توجهی بدست آورده، تجار، پیشه وران تبریز نیز در مبالات تجاری با کسب درآمد به رفاه اقتصادی دست یافته بودند. بررسی جایگاه تبریز در تجارت خارجی و عواید حاصل از آن موضوع بحث این مقاله است که با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسناد تاریخی به شیوه تحلیلی و توصیفی به تبیین موضوع پرداخته شده است. حاکمان آق قویونلوها به عواید فراوان حاصل از تجارت پی برده بودند زمینه های رونق تجارت خارجی را فراهم نموده و در نتیجه تبریز در تجارت بین الملل از جایگاه ویژه ای برخوردار گردید.
    کلیدواژگان: آق قویونلوها، تبریز، تجار، تجارت خارجی، کالاهای تجاری
  • محمد ابراهیم زارعی، مصطفی رضایی* صفحات 45-71
    دشت همدان بهار از دیرباز به لحاظ ویژگی های جغرافیایی و استراتژیکی، دارای الگوهای اقتصادی خاص و متفاوتی نسبت به مناطق پیرامون خود بوده است. توجه به همدان از سوی حکام در دوره سلاجقه نیز، نشان از اهمیت آن به واسطه جایگاه خاص آن در ایالت جبال داشته است. مقاله پیش رو به بررسی مهم ترین الگوهای معیشتی حاکم بر دشت همدان بهار و تاثیر راه های ارتباطی و عوامل زیست محیطی بر اقتصاد این منطقه، می پردازد. پژوهش حاضر با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای (بررسی متون جغرافیایی و تاریخی دست اول دوره اسلامی)، با ماهیت تحقیقات تاریخی و با روش توصیفی تحلیلی به تبیین وضعیت اقتصادی همدان از قرن سوم تا سیزدهم هجری پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که وجود دو فاکتور اساسی از جمله وضعیت زیست محیطی مساعد (آب وهوای معتدل کوهستانی با خاک حاصلخیز) و دیگر قرار گرفتن همدان بر سر مهم ترین مسیرهای ارتباطی شرق به غرب و بالعکس، به ترتیب عاملی بر کشت و فراوانی انواع محصولات کشاورزی و نیز حضور بازرگانان و تجار داخلی و خارجی در این شهر بوده است که به تبع آن، رونق اقتصادی این منطقه را به دنبال داشته است.
    کلیدواژگان: دشت همدان بهار، جغرافیای اقتصادی و الگوهای معیشتی، اسناد مکتوب، دوره اسلامی
  • سمیه سادات شفیعی* صفحات 72-94
    نظر به اهمیت موضوع آموزش زنان در نزد کنشگران زن فعال در عرصه مطبوعاتی عصر مشروطه، مقاله حاضر بر حسب متون زن نوشته در روزنامه ایران نو، می کوشد نمایی از جایگاه و وضعیت زنان در فضای اجتماعی، فرهنگی آن دوره ارائه داده و با بکارگیری تکنیک تحلیل محتوای کمی کیفی پرسش های ذیل را پاسخ دهد: ویژگی های روزنامه نگارانه متون زن نوشته در روزنامه ایران نو چیست؟ زنان نویسنده مکتوبات چه نمایی از وضعیت زنان زمانه خود به مخاطب ارائه می دهند؟ این زنان در خلال نامه ها از چه استدلال هایی در حمایت از لزوم ارائه آموزش جدید برای زنان کمک می گیرند؟ آیا می توان سنخ بندی از این استدلال ها به دست داد؟ یافته ها نشان می دهد زنان پیشرو و فرهیخته در پرتوی فضای آکنده از ارزش های جدید مشروطیت از ابزار رسانه ای نوینی چون روزنامه مشهور، حرفه ای و ترقی خواهی چون ایران نو برای بیان وضعیت اسف بار زنان و نیز استدلال هایی در دفاع از لزوم آموزش زنان و برون رفت از وضعیت مذکور شامل بهبود کیفیت فرزندپروری در ابعاد سلامت جسمی و تربیتی، تدبیر منزل و ترقی کشور سود جسته اند. آنان با تکیه بر انتظارات نقش مادری و همسری و از منظری راهبردی در بلند مدت، با مخاطب قرار دادن جامعه و خصوصا مردان علاوه بر زنان فی نفسه، تغییری بنیادی در وضعیت آنان و بطور کلی جامعه را انتظار دارند که پیشرفت و تعالی واقعی ایران را با خود به همراه دارد.
    کلیدواژگان: آموزش، مکتوبات زنان، مادری، تدبیر منزل
  • حسین کوهستانی اندرزی*، جواد نیستانی صفحات 95-115
    شناخت از توس دوران اسلامی به ویژه از قرن چهارم تا هشتم ه.ق مطلوب است اما این اطلاعات در مورد توس دوره ساسانی و اوایل اسلام بخصوص در مورد تاثیرات ساختار سیاسی- اجتماعی بر مکانیت و مکان گزینی شهر بسیار مبهم و تاریک است دراین پژوهش به منظور بررسی روندعوامل موثر در سکونت این شهر مهم دوران ساسانی و اوایل اسلام سعی شده است متون تاریخی معتبر ، بررسهای محوطه های ساسانی دشت توس و همچنین بررسی نظریات محققان معاصر مورد تاکید قرار گیرد با بررسی این منابع و مواد مطالعاتی میتوان نتیجه گیری کرد توس دوره ساسانی همانند توس دوره اسلامی از یک تمرکز شهری واحد برخوردار نیست وبه همین خاطر مورخین و محققین نتوانسته اند تعریفی جامع از شکل و محدوده شهری توس در دوران مختلف ارائه نمایند از سویی ساختار معماری شهر با در نظر گرفتن حکومت کنارنگیان و حملات مداوم اقوام مهاجم شرقی تحت تاثیر معماری نظامی و تدافعی بود و به همین علت سوای سکونتگاه های عموم افراد استحکامات دفاعی ساخته میشد که نمونه آنها دردشت توس صید آباد و شهر خراب است با ورود مسلمانان به ایران، کنارنگیان با مسلمانان صلح و در نتیجه بسیاری از این قلعه ها در آغاز دوران اسلامی به حیات خود ادامه می دهد تا این که در قرن سوم وچهارم با شکل گیری تابران، محلهای استقرار کنارنگیان در دوره ساسانی متروک و شهرهای نوغان و تابران رونق می گیرد.
    کلیدواژگان: توس، کنارنگیان، ساسانی، اوایل اسلام، تابران
  • علیرضا ملایی توانی* صفحات 116-140
    امروزه پس از سرخوردگی از تخصص گرائی افراطی و ظهور خلاءهای بزرگ در مرز دانش های مختلف، مطالعات بین رشته ای رونق فزاینده ای یافته است. اکنون در پرتو این نوع مطالعات می توان پیوندهای عمیقی میان رشته تاریخ و رشته های دیگر علوم انسانی به ویژه با علوم اجتماعی از نظر موضوعی، معرفتی و روشی برقرار کرد. تا چند دهه پس از تاسیس رشته تاریخ هیچ درسی با رویکرد تاریخ اجتماعی به درون برنامه های آموزشی رشته تاریخ راه نیافت. بنابراین، مساله این است که تعاملات دانش تاریخ با علوم اجتماعی در برنامه آموزشی دوره کارشناسی رشته تاریخ از ابتدا تا کنون چگونه نگریسته شده و این تعامل در گذر زمان چگونه تحول یافته و چه عواملی در شکل دادن به آن موثر بوده است؟ نگارنده با روش توصیفی- تبیینی می کوشد نسبت دانش تاریخ و دانش اجتماعی را از حیث کاربست مفاهیم و مباحث خاص علوم اجتماعی در سرفصل های برنامه ی آموزشی رشته ی تاریخ مورد ارزیابی قرار دهد و با سنجش و تحلیل بسامد این مفاهیم، جنبه ای از این تعامل را نشان دهد. نتیجه این تحقیق گویای آن است که جایگاه دانش اجتماعی در روند برنامه ریزی آموزشی رشته ی تاریخ به ویژه پس از استقلالش از جغرافیا تا امروز در پی هر بازنگری همواره روندی رو به رشد یافته است چنان که در آخرین بازنگری که در سال 1375 صورت گرفت حجم درس های هم پیوند با دانش اجتماعی و کاربرد واژگان و مفاهیم علوم اجتماعی به بالاترین حد افزایش یافت.
    کلیدواژگان: رشته تاریخ، علوم اجتماعی، تاریخ اجتماعی، برنامه آموزشی، مطالعه میان رشته ای
|
  • Mohammad Amir Ahmadzadeh *, Saeedeh Joozjdani Pages 1-27
    One of the most valuable sources of socio-cultural history in Iran is the study of folk stories of every historical period. According to the political, economic, social, and cultural conditions of the storytellers, they create and discuss the time of their time; among them, the vivid and dynamic traditions and rituals of the period are presented. One of the rituals of Iran, which is abundant in the stories of various historical periods, is a ritualistic view. This ritual, which has survived from ancient Iran, can be seen in oral narratives and various written stories throughout Iran's history. This study, by reviewing several stories during different periods, has classified the well-known elements of the ritualism and, in view of them, has examined the ritual of Qajar era in the story of Amir-arsalan. Finally, it has come to the conclusion that despite the fact that from the time of the formation of this religion to the Qajar period it has been a long time and this religion has been dimmed, but the story of the Armenian Amir, one of the most famous folk tales written in this era, still has signs It is in its place.
    Keywords: Folk stories, Amir-Alasan, Nasir al-Din Shah Qajar era, Aein Ayari
  • Vali DINPARAST * Pages 28-44
    Tabriz was considered as one of the most important centers of Iranian trade in Ilkhanides. Although due to the collapse of the Ilkhanides, there was an interruption in the foreign trade of the city, Tabriz trade was revived in Qara Qoyunlu and then Aq Qoyunlu eras. From the Ozon Hasan Aq Qoyunlu period, Tabriz became a major market for the exchange of Indian, Chinese, Qepchagh, Iranian, European, Ottoman and Sham goods. There were varieties of Indian spices, Yazdi, Samarqandi, European, Aleppo, all types of sable skins, squirrel, fox, porcelain and Chinese goods such as cloth, gold embroidered blouse, atlas, musk, wax, nail and silk of Ghilan, Mazandaran, Sharvan in Tabriz. Merchants of different lands were gathered in the city and exchanged their goods. The Tabriz merchants exchanged Iran's manufactured goods in Ottoman and Sham with the goods of other lands. In this article, the foreign trade of Tabriz is examined in the Aq Qoyunlu period. Aq Qoyunlu roler understanded with the trade revenue so they prepared the prospering of foreign trade of Tabriz .It can show the position of the Tabriz business and its importance in international trade in this era.
    Keywords: Aq Qoyunlu, Tabriz, traders, foreign trade, commercial goods
  • Mohammad Zarei, Mostafa Rezaei * Pages 45-71
    Hamadan-Bahar plain has long been geographically and strategically characterized with different economic patterns and areas of its surroundings. The attention of Hamedan to the rulers during the Salajeq period also indicates its importance due to its special place in the Jebal state. the present paper investigates the most important of subsistence patterns on hamedan-Bahar plain and the effect of communication roads and environmental factors on the economy of this region. this study using library studies (Geographical and historical literature of the Islamic period), according to the nature of historical research and descriptive - analytical method, it has been descriptive to explain the economic situation of hamedan from the third century to 13th centuries. The results of the research show that the existence of two essential factors, including the favorable environmental status (temperate mountain climate with fertile soil) and other targeting of hamedan on the most important routes of east to west and vice versa, There has been a factor in the cultivation and frequency of all sorts of agricultural products as well as the presence of businessmen and local and foreign businessmen in the city That led to the economic boom in the region.
    Keywords: Hamadan-Bahar plain, Economic Geography, subsistence patterns, Written Resources, Islamic Period
  • Somayeh Sadat Shafiei * Pages 72-94
    The Persian Constitutional Revolution which is famous as Mašrūṭa opened the way for cataclysmic change in Persia, declaring the modern era. It saw a period of unprecedented debate in a flourishing press. In the shadow of the Persian Constitutional Revolution, press and newspaper increased extensively to bring about and propagate the new ideas, values and thoughts of modernity. To grasp this unique opportunity, educated women used well known newspaper as a medium to broadcast their reformist and progressive thoughts. This article explores women’s writing in Iran Now newspaper to find out their themes, arguments and also the journalistic features of the articles. Studying all of related texts in the newspaper, the research uses qualitative research analysis to gather and analyze data. Findings display that firstly, they reported the social situation of their contemporary women, which implicates their dishonored and humiliated level of social dignity. Secondly, they underscored the necessity of women’s education, drawing three main factors out of those texts. Women’s education will prepare and equipped women for their main social roles of upbringing, their children as mothers and housekeeping as wives. Both of which bring about next qualified generation whom causes further progressive and civilized society.
    Keywords: education, women’s publication, motherhood, housekeeping
  • Hossien Kohestani Andarzi *, Javad Neyestani Pages 95-115
    g but this information is very obscure about the Sassanid and Islamic early era, especially the effects of the socio-political structure on the city's location. In this research, in order to investigate the process of effective factors in the residence of this important city of Sassanid and early Islam, these concepts have been considered: authoritative historical texts including literary, political and social, Sassanid districts' surveys, and also review and analyze the views of contemporary scholars. In sum, and by examining these sources and materials,. In the late Sassanid period, the architecture of the city was strongly influenced by the military and defensive architecture, taking into account the rule of the climbers and the indirect attacks of the eastern invading tribesmen. Therefore, besides the settlements of the people, there were fortresses, seyed Abad and the city are ruined. With the arrival of Muslims in Iran, the Konarangiaan with peace Muslims, as a result of many of these castles and landscapes, continue to exist at the beginning of the Islamic era, so that in the third and fourth centuries, with the formation and operation of the city of Tabaran, the settlements The Konarangiaan in the Sassanid era are abandoned forever and the cities of Noghan and Tabaran are thriving
    Keywords: : Toos, Konarangiaan, Sassanid, Early Islam, Tabaran