فهرست مطالب
نشریه خردنامه صدرا
پیاپی 95 (بهار 1398)
- تاریخ انتشار: 1398/04/01
- تعداد عناوین: 8
-
-
صفحات 3-4در روز 22 بهمن ماه گذشته برگی از تاریخ ورق خورد و انقلاب پرشکوه و انسانی و اسلامی ایران، به چهلسالگی گام نهاد و روز و روزگاری جدید را نوید داد. چهل سال ملت سرفراز و مومن ایران از جان و مال خود مایه گذاشت و بهترین جوانان و فرزندان عزیز خود را برای استقلال و آزادی انسانی خود به قربانگاه فرستاد تا مگر این سرزمین بلا دیده و مصیبت کشیده روی امنیت و رفاه و عزت ببیند و برمسند قدرت و پیروزی حق بر باطل بنشیند اما ضعف بینش و بصیرت گروهی عوام یا هواپرست از یکسو و توطنه و دسیسه سازی دشمن کینه توز خارجی از سوی دیگر، نگذاشت و سبب شد که با انتخاب خود قدرت حکومت را بیشتر ادوار به دست افراد یا جریانهای خائن و نادان بسپارد و سرنوشت خود و کشور را هرازچندگاه در دستان ناامن آنان قرار دهد و اینگونه بود که چهل سال پیاپی آسیبهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و... بر پیکر ملت وارد گردید و هنوز هم ادامه دارد!
اما در تجربه گزیده شدن از یک سوراخ و در چهلسالگی این انقلاب باید که این بی بصیرتها و کژتابی های برخی از افراد ناآگاه یا متعصب ملت به پایان برسد، کسانی که با رای و انتخاب یا رسانه های خود آب به آسیاب دشمن میریزند و بخطا و از روی لجاج با اصل اسلامیت نظام آتش به بخت خود و دیگران میزنند و سرنوشت جان و مال و ناموس خود و ملت را با انتخاب خود چند سالی در اختیار افراد خائن یا ناتوان یا فریبخورده میسپارند و پس از ظهور آثار بدخواهی های قدرتمداران و درک و دریافت زیانها و نابسامانی های سلطه بظاهر قانونی آنها، بر سر خود میزنند و از سوء اقبال و بخت بد سخن میگویند.
بیشتر زبانهای بزرگی که به این ملت خورده ثمره خطای دید سیاسی و عوامانه یا مغرضانه عده یی و به روی کار آوردن نفوذی دشمنان با رای گناه آلود خود بوده است. پس اولین گام در دوره دوم قوام این نظام، توجه و افزودن بر بصیرت سیاسی عامه مردم و گریز از سلطه نفوذی دشمن از طریق آراء عموم ملت است که مجلس شورای اسلامی و دولت را بر سرکار می آورد و خاک بر سر خود و ملت میکند.
اکنون مسلم شده است که بیشتر زیانهای سیاسی و اجتماعی که به این ملت وارد شده بسبب نفوذ عده یی احساسی بیمنطق و بیبصیرتی آنها در شناخت راه درست و سامانبخش و رفاه و عزت اسلام بوده است که در بیفرهنگی و نبود حکمت و نداشتن عقلانیت و محاسبه صحیح و تشخیص دوست از دشمن و درست از اشتباه بوده است. یکی از تاسفهای غم انگیزی که قرآن برای دوزخیان بر شمرده آنستکه میگویند ایکاش ما اهل تعقل یا شنودن سخنان رهبران خود بودیم و در آتش عقلگریزی خود نمیسوختیم: «وقالوا لو کنا نسمع او نعقل ما کنا فی اصحاب السعیر»(ملک/10)
حاصل آنکه گرچه گام دوم این انقلاب ابعادی گسترده دارد و باید در زمینه های دیگر اقتصادی و اجتماعی بنیانهای ویرانگر انقلاب نابود شود و مسئولین مقصر مجازات گردند و بنیان نوی بر خرابه بنیادهای پوسیده و خصمانه قدیم بنا شود اما مهمترین آنها سعی در گسترش بصیرت مردم و ترویج عقلانیت و حکمت و منطق و بالا بردن سطح فرهنگ سیاسی مردم است تا برگه رای سرنوشت ساز آنان را دزدان سیاست از کفشان نربایند و سفاهت سیاسی این اقلیت اکثرنما به رشد و شعور بدل گردد و بلطف هدایت و توفیق الهی در دوران جدید، حکومت در دست دلسوزانی امین قرار گیرد و این ملت آسیبدیده روی سامان ببیند. انشا الله .کلیدواژگان: عقلانیت سیاسی، انقلاب اسلامی، بصیرت سیاسی -
صفحات 5-22از میان ادله گوناگونی که حکیم سبزواری در شرح منظومه برای اثبات نظریه حرکت جوهری پیش کشیده است، پنج دلیل در نگاه نخست، از ابتکارات او بشمار می آیند: استدلال از طریق حرکت کیفی تصورات در نفوس منطبع فلکی، استدلال از طریق تجدد امثال، استدلال از طریق حدوث یکپارچه عالم، استدلال از طریق غایتمند بودن طبیعت، و استدلال از طریق وحدت ظلی نفس. این مقاله به گزارش، تحلیل و نقد این ادله اختصاص دارد. بررسی نشان میدهد که چهار دلیل از این ادله را میتوان ابتکاری ایشان دانست. اهمیت فلسفی این دلایل چهارگانه بیشتر در نشان دادن جایگاه نظریه حرکت جوهری و تاثیر و تاثر آن نسبت به دیگر مسائل حکمت متعالیه و تفکرانگیزی در جوانب و ثمرات مختلف این نظریه، و نیز نشان دادن هماهنگی و همیاری بخشهای مختلف حکمت متعالیه صدرایی است. اما دلیلهای یادشده دلیلهای سبکباری که سرراست و با مقدماتی اندک این نظریه را به اثبات برسانند، نیستند.کلیدواژگان: براهین حرکت جوهری، وحدت ظلی نفس، تجدد امثال، حدوث عالم، حکیم سبزواری
-
صفحات 23-42یکی از مهمترین مباحثی که قبل از بیان دلایل حدوث یا قدم زمانی جهان باید مورد توجه قرار گیرد، اینست که مراد از حدوث و قدم زمانی از نظر متکلمان و فلاسفه چیست؟ این نیز بنوبه خود مبتنی بر سوال دیگری است که زمان از نظر این دو گروه به چه معناست؟ فخر رازی با تسلط بر نظریات کلامی و فلسفی و با روشی انتقادی، به تحلیل و مقایسه دیدگاه متکلمان و فلاسفه درباره حدوث و قدم زمانی عالم و دلایل آنان اقدام نموده و ریشه ها و مبادی تصوری و تصدیقی طرفین را نقد کرده است. او تفسیر متکلمان از زمان و حدوث زمانی را باطل میداند، همچنین تعریف زمان به مقدار حرکت و کم متصل را که فلاسفه مطرح کرده اند ناصحیح شمرده و بر خلاف مشهور، زمان را کم منفصل دانسته است. وی بر خلاف سایر متکلمان، در حادث زمانی بودن عالم عقول و مجردات تردید دارد. اما صدرالمتالهین با نقد نظر متکلمان و فلاسفه پیشین، تلاش میکند افلاطون، ارسطو و سایر حکمای یونانی و پیروان ادیان را همرای خود نشان دهد، درحالیکه تفسیر وی از حدوث زمانی و نیز مبانی فلسفی وی با چنین وحدتی سازگار نیست، چراکه مفهوم حدوث زمانی صدرایی مبتنی بر اصالت وجود و حرکت جوهری است که نه در فلسفه یونان مورد بحث بوده و نه متکلمان اسلامی فهمی از آن داشته اند.
در این مقاله به ارزیابی دلایل حدوث یا قدم پرداخته نشده بلکه چیستی حدوث یا قدم زمانی از نگاه این دو متفکر بررسی شده است. به نظر ما اشکال مشترک فخر رازی و ملاصدرا به متکلمان و فلاسفه مشاء، در تفسیر آنان از زمان و حدوث زمانی است و تفاوت نظر این دو محقق نیز در تفسیر خود آنان از چیستی زمان و حدوث زمانی است.کلیدواژگان: زمان، حدوث عالم، حدوث زمانی، قدم زمانی، حدوث ذاتی، فخر رازی، ملاصدرا -
صفحات 43-60این پژوهش با الگو قرار دادن سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی به بررسی اندیشه های ایشان در فلسفه اسلامی و لوازم توسعه و تعمیق آن پرداخته و در تلاش است با استفاده از روش نظریه پردازی داده بنیاد، الگوی توسعه و تعمیق فلسفه اسلامی را بر مبنای بیانات و دیدگاه های رهبر معظم انقلاب تدوین و ارائه کند. در این پژوهش، بیانات، خطبه ها، پیامها، احکام و فرمانها و مصاحبه های امام خامنه ای طی سالهای 1363 تا 1397 مورد مطالعه قرار گرفته و با استفاده از سه نوع کدگذاری باز، محوری و انتخابی در روش نظریه پردازی داده بنیاد، 111 کد/مفهوم، 24 مقوله و چهار بعد بدست آمده است. در بخش نتایج، ضمن ارائه الگوی پارادایمی حاکم بر مقوله ها، با استفاده از یافته های پژوهش به سوالات اولیه نیز پاسخ داده شده است.کلیدواژگان: فلسفه اسلامی، آیت الله خامنه ای، تمدنسازی، تربیت عقلانی
-
صفحات 61-76حادث یا قدیم بودن کلام الهی از مباحثی است که معتزله و اشاعره به آن پرداخته و عرفا آن را نفس الرحمان الهی گرفته اند که نه قدیم است و نه حادث. در نوشتار حاضر بحث بر سر چگونگی دریافت وحی توسط نبی است که این کلام الهی برغم حادث یا قدیم بودن آن، چگونه در قالب الفاظ به ظهور میرسد. برخی از معتزله آن را از جنس اصوات و الفاظ دانسته اند و گروهی از اشاعره آن را حقیقتی نفسانی تلقی کرده اند که اصوات و الفاظ حاکی از آن هستند. ابن عربی بین کتاب الله و کلام الله فرق قائل شده و اختلاف در عربی و عجمی بودن را به کتاب نسبت میدهد نه کلام الله ، و الفاظ قرآن کریم را کلام خدا میداند نه کلام رسول، و نزول آن بر قلب پیامبر(ص) را بصورت زبانی میداند، یعنی پیامبر(ص) قرآن را با همین حروف و کلمات عربی دریافت میکند و خودش در آن دخل و تصرفی ندارد . قونوی نیز در شرح آن گفته که صورت وجودی عینی قرآن مانند صورت ادارکی آن است، پس قرآن نور بالذات است.کلیدواژگان: قدیم، حادث، کلام الله، کتاب الله، کلام نفسانی، ابن عربی، معتزله، اشاعره
-
صفحات 77-90در آثار ملاصدرا دو معنای متفاوت از «اعتباریت ماهیت» بچشم میخورد. در معنای اول «اعتباریت ماهیت» بمعنی تحقق تبعی ماهیت بواسطه وجود است، اما در معنای دوم، «اعتباریت ماهیت» بمعنی وجود ذهنی و مجازی ماهیت در متن خارج. ما در این مقاله سه فرضیه را بعنوان راهکارهای ممکن برای نیل به نظر نهایی ملاصدرا در باب معنای «اعتباریت ماهیت» پیشنهاد میکنیم و در نهایت با تقویت فرضیه سوم، این نتیجه را خواهیم گرفت که معنای اول «اعتباریت ماهیت» بعلت اشکالات عقلی که بر آن وارد میشود، قابل پذیرش نیست و صرفا معنای دوم «اعتباریت ماهیت» را میتوان نظر نهایی حکمت متعالیه قلمداد کرد.کلیدواژگان: اصالت وجود، اعتباریت ماهیت، وجود مجازی ماهیت، وجود تبعی ماهیت، ملاصدرا
-
صفحات 91-104جایگاه ممتاز بحث از علت غایی بر اهل اندیشه پوشیده نیست. اهمیت این مسئله بحدی است که بزرگانی مانند ابن سینا و ملاصدرا آن را افضل اجزاء حکمت دانسته اند. در عین حال، اختلافات مهمی در این مبحث میان موافقان و منکران وجود دارد. در فلسفه اسلامی مباحث علت غایی عمدتا معطوف به پاسخ اشکالات وارده بوده است، درحالیکه در فلسفه معاصر غرب بحث از علت غایی تا حد زیادی بی اهمیت و زائد تلقی میشود. چه حکمای اسلامی و چه فلاسفه ارسطویی، کمتر به زمینه ها و ریشه های بنیادین اثبات یا انکار علت غایی پرداخته اند؛ حال آنکه تا بنیاد ها مورد تحلیل قرار نگیرد، در روبناها توافقی حاصل نمیشود. در این مقاله سعی شده با کنکاش در مبادی تصوری و تصدیقی علت غایی، به روشی تحلیلی، عمده ترین ریشه های اختلاف در این مبحث احصا و مورد واکاوی و سنجش قرار گیرد تا قضاوت در باب روبناها آسانتر شود. این موارد عبارتند از: «نسبت علت فاعلی و غایی»، «مصدر ایجاد حرکت»، «قوه و استعداد»، «ذاتگرایی و صورت نوعیه».کلیدواژگان: علت غایی، افعال طبیعی، حرکت، قوه، هدفمندی، صورت نوعیه
-
صفحات 105-118علیت یکی از مهمترین مسائل فلسفی است که در طول تاریخ سیر تحول معنایی گسترده یی را تجربه کرده است. این معنا گاهی در قالب تبیین تجربی و گاهی در قالب تبیین فلسفی دیده میشود. گستردگی این تحول، برخی متفکران را به این باور سوق داده که شکاف معنایی عمیقی میان علیت متافیزیکی و علیت طبیعی وجود دارد و رابطه میان آن دو تنها از نوع اشتراک لفظی است. گسترش این باور در میان برخی فلاسفه و دانشمندان سبب شده است هرگونه همسخنی و هم اندیشی میان آنها غیرممکن تلقی شود و در نتیجه، راه تمام مطالعات تطبیقی در این دو حوزه بطور کامل مسدود گردد. علیرغم اینکه حتی برخی از پیروان حکمت متعالیه نیز بر این باورند، اما مبانی فلسفی ملاصدرا هر گونه مرز و شکاف میان این دو حوزه را از میان برچیده و آنها را ذیل یک معنا قرار میدهد. بر این اساس، میتوان گفت علیت طبیعی صورت تنزل یافته علیت متافیزیکی است و از این رهگذر هم اندیشی و تعامل و تقرب میان این دو حوزه، گریزناپذیر خواهد بود.کلیدواژگان: علیت، اشتراک لفظی، وحدت تشکیکی معنا، نظریه روح معنا، ملاصدرا
-
Pages 3-4Political Intellect
Islamic Revolution
Political InsightKeywords: Political Intellect, Islamic Revolution, Political Insight -
Pages 5-22Among the various arguments that Hakim Sabziwari has adduced in his Sharh-i manzumah for demonstrating the theory of the trans-substantial motion, five appear to be among his own innovations at first glance. They include reasoning through the qualitative motion of ideas in heavenly souls, reasoning through the renewal of Ideas, reasoning through the unified origination of the world, reasoning through the purposiveness of nature, and reasoning through the shadow-like unity of the soul. The present paper is aimed to report, analyze, and criticize such arguments. The conducted study indicates that four of these arguments can be considered to be among his innovations. The philosophical significance of these four-fold arguments mainly arise from the fact that they manifest the place of the theory of the trans-substantial motion, have mutual interactions with other problems in the field of the Transcendent-Philosophy, promote scrutiny regarding the different aspects and effects of this theory, and demonstrate the harmony and consistency among the various sections of Sadrian Transcendent Philosophy. However, the mentioned arguments are neither simple and explicit nor capable of proving this theory based on a few premises.Keywords: arguments of the trans-substantial motion, shadow-like unity of the soul, renewal of Ideas, origination of the world, Hakim Sabziwari
-
Pages 23-42One of the most important issues which should be addressed before examining the arguments on the originatedness or temporal pre-eternity of the world is what mutikallimun and philosophers mean by originatedness and temporal eternity. This question by itself is based on another question as to what they mean by time. Owing to his mastery of kalami and philosophical views and following a critical approach, Fakhr al-Din Razi analyzes and compares the views of mutikallimun and philosophers about the originatedness and temporal pre-eternity of the world and their arguments in this regard and critically reviews the roots and the conceptual and assertoric principles of the two sides with respect to this issue. He believes that mutikallimun’s interpretation of time and temporal origination is absurd. Moreover, he rejects philosophers’ definition of time as to the amount of motion and a continuous quantity and, unlike the common belief, maintains that time is a disjunctive quantity. In contrast to other mutikallimun, he doubts the temporal originatedness of the world of intellects and immaterial entities. Nevertheless, by criticizing the ideas of early mutikallimun and philosophers, Mulla Sadra tries to bring the views of Plato, Aristotle, and other Greek philosophers and followers of other religions in unison with his own ideas, while his interpretation of temporal origination and his fundamental philosophical principles are not consistent with such a unison. This is because the concept of Sadrian temporal originatedness is based on the principiality of existence and trans-substantial motion, which were discussed neither in Greek philosophy nor tackled by Islamic mutikallimun. This paper does not intend to evaluate the arguments on origination or pre-eternity; rather, it explores the whatness of origination or temporal pre-eternity in Mulla Sadra and Fakhr al-Din Razi. The authors believe that their shared objection to mutikallimun and Peripatetic philosophers concerns their interpretation of time and temporal origination. However, the difference between these two thinkers arises from their own conceptions of the whatness of time and temporal origination.Keywords: time, origination of the world, temporal origination, temporal pre-eternity, essential origination, Fakhr al-Din Razi, Mulla Sadra
-
Pages 43-60This study was conducted to explore the thoughts of the Supreme Leader of the Islamic Republic of Iran regarding Islamic philosophy and the required concomitants for its expansion and development based on his speeches. The researchers’ main purpose here was to develop and present a desirable model for the development of Islamic philosophy based on the grounded theory. In doing so, they studied the speeches, sermons, messages, decrees, orders and interviews of Imam Khamenei between 1981-2008 and, through employing three open, axial, and selective types of coding in the grounded theory methodology, they found 111 codes/concepts, 24 categories, and four dimensions. In the conclusion section, while presenting a paradigmatic model dominating the categories, they provide some responses to the research questions based on the research findings.Keywords: Islamic philosophy, Ayatullah Seyyed Ali Khamenei, civilization-construction, intellectual education
-
Pages 61-76The question of whether the Divine Word is originated or pre-eternal has always challenged the minds of both the Mu‘tazilites and Ash‘arites. Gnostics refer to it as the Merciful Divine Breath, which is neither pre-eternal nor originated. The present paper discusses the quality of the Prophet’s receiving revelation, and how the Divine Word, irrespective of its originated or pre-eternal nature, is manifested in the mould of words. Some of the Mu‘tazilites believe that it is of the type of sounds and words, while a group of the Ash‘arites conceive of it as a soulish truth transferred through sounds and words. Ibn Arabi distinguishes between God’s Book and God’s Word and attributes the difference between its being Arabic or non-Arabic to the Book and not to God’s Words. He believes that the words of the Holy Qur’an belong to God and not the Prophet (s) and argues that their descent to his heart were in the verbal from; in other words, the Prophet (s) received the Qur’an in its present Arabic version and did not change any part of it. In his commentary on this holy Book, Qunawi also writes that the concrete existential form of the Qur’an is similar to its perceptive form, thus, the Qur’an is light (nur) by essence.Keywords: pre-eternal, originated, God’s Word, God’s Book, soulish word, Ibn Arabi, Mu‘tazilite, Ash‘arite
-
Pages 77-90In Mulla Sadra’s works, two different meanings are provided for the “mentally-positedness of quiddity”. In the first one, it means the subordinate realization of quiddity through existence. However, in the second one, it means the mental and virtual existence of quiddity in the outside. In this paper, the author suggests three hypotheses as potential strategies in order to attain Mulla Sadra’s ultimate view regarding the meaning of “mentally-positedness of quiddity”. Finally, through the confirmation of the third hypothesis, he concludes that the first meaning of this concept is not acceptable because of its rational defects and argues that only the second meaning can be considered as the one intended in the Transcendent Philosophy.Keywords: principiality of existence, mentally-positedness of quiddity, virtual existence of quiddity, subordinate existence of quiddity, Mulla Sadra
-
Pages 91-104The supreme place of the issue of the final cause is no secret to the people of thought. This topic is so important that some great figures, such as Ibn Sina and Mulla Sadra, have considered it as the most important component of wisdom. At the same time, there are some salient differences in this regard among its advocates and opponents. In Islamic philosophy, the problem of final cause has been mainly tackled by responding to the advanced criticisms while, in contemporary Western philosophy, the discussion of this topic is considered to be unimportant and superfluous. Rarely ever have either Islamic or Aristotelian philosophers dealt with the fundamental reasons and roots of the confirmation or rejection of the final cause; however, no consensus will be arrived at regarding superstructures without first analyzing the basic ideas. Here, through an analytic study of the conceptual and assertoric bases of the final cause, the authors have tried to investigate and evaluate the main roots of the conflicts over this problem in order to facilitate the judgment of superstructures. In doing so, they have focused on such concepts as the relationship between efficient and final causes, origin of motion, potency and predisposition, and essentialism and archetype.Keywords: final cause, natural acts, motion, potency, teleology, archetype
-
Pages 105-118Causality is one of the most important philosophical problems which has undergone vast semantic changes in the course of history. This process has sometimes occurred in the mould of empirical explanation and sometimes in the mould of philosophical explanation. The vastness of such changes has led some thinkers to believe that there is a large semantic gap between metaphysical and natural kinds of causality, and the relationship between them is merely of the type of homonymy. The spread of this view among some philosophers and scholars has made any kind of agreement among them impossible. As a result, no comparative study can be carried out in these two fields concerning their shared concepts. Although some of the followers of the Transcendent Philosophy advocate the same view, the philosophical principles of Mulla Sadra have removed any kind of breach or borderline between these two fields and defines them in the same way. Accordingly, it can be claimed that natural causality is the degraded form of metaphysical causality and, thus, the unison of the two fields, their proximity to each other, and any interaction between them will be inevitable.Keywords: Causality, homonymy, graded unity of meaning, theory of the spirit of meaning, Mulla Sadra
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.