مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصلیه علمیه محکمه
سال پانزدهم شماره 1 (پیاپی 50، ربیع 2019)

لا یکتفی شعراء العرب المعاصرون بالرویه البصریه إزاء ما یرون حولهم من المظاهر الطبیعیه بل یخلقون من ‏عناصرها مواضع هامه تساعدهم فی تشکیل الصوره الفنیه والادبیه لنصهم الشعری. للشاعر العراقی المعاصر عبد ‏الوهاب البیاتی تجربه خاصه فی هذا المجال، فقد حظیت الظواهر الطبیعیه ولاسیما المطر بمکانه بارزه فی شعره ‏بمفاهیمه المتعدده. وبناء علی ذلک کان الشاعر یوظف هذه المفرده للتجدید فی تشکیل صوره الشعریه وإغناها. ‏فالمطر یعد من الوسائل التعبیریه التی اهتم بها البیاتی بکثافه فی عدد ملفت للنظر من قصائده. قد بنی هذا ‏البحث علی اساس المنهج التحلیلی والإحصائی محاولا تبیین الدور الثنائی الذی تلعبه مفرده (المطر) فی دیوان ‏الشاعر موضحا دلالاتها العدیده إیجابا وسلبا. وللمطر فی شعر البیاتی إیحاءات ورموز کثیره عالجنا من الإیجابیات ‏الاخضرار، والثوره، والحیاه، والتجدید، والضیاء ومن السلبیات الموت، والوحده، والتدمیر، والحزن. وقد تبین لنا ‏من دراسه لفظه (المطر) فی قصائد البیاتی انه استخدم هذه الفظه (119) مره فی المجموع، وقد وظفها (58) مره ‏للدلاله علی الإیجابیات و(49) مره للدلاله علی السلبیات، کما جاءت (12) مره فی معناها الحقیقی. وهذا ‏المقدار من استخدام هذه المفرده الرمزیه، ینبعث من رویه الشاعر إزاء الموت والحیاه وعلی إثرهما الیاس والامل ‏الموجودین فی نفسه فی آن معا.

إن هذه الدراسه تحاول الکشف عن کیفیه تمثل مظاهر النوع الاجتماعی والمراحل العمریه والطبقه الاجتماعیه فی المقرر الدراسی لماده اللغه العربیه بالصف السابع والثامن والتاسع فی المرحله الثانویه الاولی وهو کتب اللغه العربیه الثلاثه التی تم تصمیمها وتالیفها خلال السنوات الاخیره للطلاب الإیرانیین الدارسین؛ وقد تمت دراسه النوع الاجتماعی والعمر والطبقه الاجتماعیه المتجلیه فی طیات هذه الکتب المدرسیه حیث یتعرض المعلمون والطلاب للعدید من الکلمات والصور والرسوم التی لها تاثیر کبیر علی معرفتهم ومواقفهم ووجهات نظرهم تجاه العالم. انطلاقا من هذا، لقد استعرضنا فی الدراسه الحالیه ثلاثه کتب لماده اللغه العربیه باستخدام استماره التقییم الاجتماعی ل«کانینجس ورث» (1995م) بعد استخراج الکلمات والصور المعنیه بموضوع البحث. تبین نتائج الدراسه المتمخضه عن البیانات الإحصائیه انه ثمه توازن بین مدی النسب المئویه للنوع الاجتماعی الذکوری والانثوی التی توزعت علی المواد المرئیه والمکتوبه المتضمنه فی الکتب الثلاثه مما یدل علی انه اعطیت للنساء قیمه مساویه للرجال فی مواضیع مختلفه منها المهنه والطبقه الاجتماعیه؛ وبالنسبه إلی تمثل الطبقه الاجتماعیه والعمر تتجلی النتائج ان النسبه العالیه من الصور والرسوم تعرض الطبقه الاجتماعیه المتوسطه وهناک فی ها توافق وانسجام مع الثقافه الإیرانیه ومستوی اعمار الطلاب الدارسین بالمرحله الثانویه الاولی.

توقر للروایات العراقیه الصادره بعد 2003م فضاء تسجیلی یعتنی بإشکالیات الإنسان وهواجسه من شتی انواع العنف مثل القتل علی الهویه وغیره، وفی هذا السیاق جاءت روایه "مقتل بائع الکتب"، رائعه القاص العراقی، سعد محمد رحیم، لتمثل الواقع وتنوء بتلک الإشکالیات، وقد منح صاحبها الشخصیه والمکان مکانه مائزه، وادرجهما فی علاقه تناغم مستمر، فصارت روایته لوحه بانورامیه تعکس شریحه من عراق ما بعد التغییر، وتعرض جانبا من مکابده الإنسان ومعاناه المکان. تفید الدراسه من المنهج الوصفی التحلیلی الذی یساعدها فی الترکیز علی الشخصیه الرئیسه، وإماطه اللثام عن الدقائق الفنیه والجمالیه لخلقها وإبرازها من شتی الجوانب؛ ومن ثم الکشف عن طبیعه علاقتها بالمکان، والدلالات التی تمخضت عنها. سمیت الشخصیه المحوریه "سیریه" نظرا لهیمنه سیرتها علی المتن الروائی، واستحواذها علی مساحه کبیره من النص؛ مثلما سمی المکان "متغیرا" تبعا لتغیر ملامحه إثر الظروف الطارئه من انقلاب وحروب واحتلال. من اللافت ان القاص یستغل التقنیات الفنیه فی تقدیم الشخصیه الإشکالیه، محمود المرزوق، وربطها بالمکان المتغیر. المرزوق شخصیه محوریه/نمطیه حضرت فی اماکن عده وتمثلت فی ها، اهمها المفتوح والمغلق؛ ولوشیج القرابه بین المکان والشخصیه جاءت الاخیره متکامله مع المکان، مثلما جاء المکان هو الآخر مواکبا لسیره الشخصیه ومسیرتها.

«ریح الجنوب» اولین رمان الجزایری به زبان عربی است که نویسنده آن «عبدالحمید بن هدوقه» با استفاده از ابزار توصیف، واقعیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی الجزایر را به گونه ای توصیف کرده که نشان دهنده وضعیت حاکم بر الجزایر بعد از انقلاب باشد. نویسنده برای به تصویرکشیدن وضعیت روحی، روانی و اجتماعی جامعه الجزایر، گونه ای از استعاره را به کار برده که تلفیقی از استعاره قدیم و جدید است و به واسطه همنشینی با صحنه هایی خاص، به متن، هویتی جذاب بخشیده است، به طوری که ذهن را برای دریافت چرایی تکرار برخی صحنه ها به تکاپو وا می دارد. در این پژوهش به روش تحلیلی توصیفی، استعاره های بنیادی در رمان «ریح الجنوب» و کارکردهای آن بررسی می شود. نتایج این نوشتار نشان می دهد با توجه به بسامد تکرار مفاهیمی مانند «باد جنوب»، «صدای نی» و نیز «طرح ذهنی مبهم سفال» و همنشینی آن ها با صحنه هایی خاص، هر یک به صورتی استعاری، بیانگر یکی از جریان های فکری و ویژگی های اجتماعی حاکم بر جامعه الجزایر بعد از انقلاب است.

آنتونیو گرامشی (1937)، از تئوریسین های ضدسرمایه داری و مفهوم پرداز نظریه «هژمونی» است؛ طرحی که بر سلطه فرهنگی و ایدئولوژیک تکیه داشته و بر قدرت اندیشه و اراده آدمی در دگرگونی سلطه اجتماعی پای می فشارد و استراتژی خود را بر نفی تضاد طبقاتی و ایجاد تغییر در نظام استیلا به سوی رضایت عمومی مبتنی می داند. هدف مقاله حاضر، تحلیل جامعه شناختی داستان «خلیل کافر» اثر جبران خلیل جبران به شیوه تحلیل محتوایی و بر مبنای نظریه هژمونی گرامشی است. انگیزه انجام پژوهش نیز تشابه دیدگاه های جامعه شناختی جبران با نظریه مزبور است. وی در این اثر، فاصله طبقاتی و استبداد حاکم بر جامعه ارباب رعیتی را به شیوه ای نقادانه ترسیم نموده و سیمای جامعه آکنده از فشار طبقه فرادست نسبت به قشر فرودست را با آفرینش اثری گویا به نمایش می گذارد. درواقع جهان بینی پنهان داستان با نقش آفرینی شخصیت انقلابی خلیل، در جهت نقد تضاد طبقاتی و ستایش برابری میان لایه های انسانی است. نتایج پژوهش نشان می دهد جبران، ضمن توجه به کارکردهای پشتوانه اقتصادی، بر نقش اثرگذار هژمونی فرهنگی در تعیین ساختارهای اجتماعی و اقتصادی تاکید دارد و در پرتو آگاهی و ایدئولوژی های روشنگرانه، به پیروزی اراده قشر فرودست بر نیروهای سلطه و قدرت های سیاسی و اقتصادی معتقد است.

ادبیات کودک شامل آثاری است که مخاطب آن کودک است و دو هدف سرگرم کنندگی و آموزشی را دنبال می کند. یکی از عوامل تاثیرگذاری این نوع ادبی، طنز موجود در آن است که شگردهای مختلف بلاغی نقش مهمی در تحقق آن ایفا می کنند. در ادبیات کودک عربی شخصیت هایی فکاهی همچون جحا، انبساط خاطر کودک را فراهم می آورند؛ بنابراین جحا را به عنوان فردی معرفی می کنند که همه چیز را با بذله گویی منحصربه فرد و بلاغت مثال زدنی اش روایت می کند. ارزش ادبی طنز در چنین آثاری در گرو شگردهای بلاغی خاصی است که متناسب با روحیات کودک به کار می رود. جستار حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی در تلاش است، میزان تاثیرگذاری شگردهای بلاغی در همذات پنداری کودک با شخصیت جحا را در مجموعه داستانی «نوادر جحا» (2007م) کشف نماید. برای دستیابی به این هدف تمام واژگان داستان ها بررسی و عناصر بلاغی آن ارزیابی گردید. نتایج حاکی از این است که در این اثر به ترتیب سازه های طنزآفرین تکرار، مراعات نظیر، انسان پنداری، کنایه و تضاد به گونه ای به کار رفته است که علاوه بر ایجاد شگفتی و خنده در کودک، در طنزگونگی رخدادهای داستان و درنتیجه بلاغت طنز مجموعه داستانی تاثیر دارد.

نظریه استعاره مفهومی ابزار مناسبی برای بررسی و تحلیل متون دینی و ازجمله قرآن کریم است و به وسیله آن می توان روش مفهوم سازی بسیاری از مفاهیم قرآنی را شناسایی نمود. هدف پژوهش حاضر شناخت شیوه قرآن در عینی سازی زمان به عنوان مفهومی انتزاعی است. در زبان شناسی شناختی در راستای درک زمان، دو مدل شناختی شخص محور و زمان محور مطرح می شود. پژوهش حاضر که به روش تحلیلی توصیفی انجام شده است، به دنبال پاسخ این سوال است که قرآن از چه روشی برای تجسم و ترسیم زمان به عنوان مفهومی مجرد و انتزاعی بهره برده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که استعاره هستی شناختی شیء انگاری، استعاره جهتی، استعاره تصویری حرکتی و موقعیت عقب و جلو، زیرساخت های دو مدل شناختی زمان در متن قرآن هستند. علاوه بر این دو مدل در متن قرآن برای عینی سازی زمان از استعاره هستی شناختی ظرف انگاری، شیءانگاری و استعاره تصویری حجمی خارج از ساختار دو مدل شناختی نیز استفاده شده است.

ترجمه، به عنوان پلی ارتباطی بین ملت ها، همواره زمینه ساز انتقال تجربه هاست. این انتقال در صورت تداوم، می تواند از صرف نقل یک متن، به بستری مناسب برای ایجاد تعامل تبدیل شود. تجربه تاریخی، در اثر نهضت ترجمه، به ویژه در دوره عباسی که مصادف است با شکل گیری دوره طلایی تمدن اسلامی، نشان می دهد استفاده از دستاوردها و ظرفیت های دیگر ملت ها می تواند به توسعه و شکوفایی در سطوح مختلف بینجامد؛ بنابراین به نظر می رسد امروز نیز ترجمه بتواند با به کارگیری شیوه های نوین و توانمندی های موجود در متون ادبی، در سطح روابط فرهنگی بین ایران و کشورهای عربی دری جدید ایجاد کند. البته در این مسیر موانع و چالش ها را نیز نباید از نظر دور داشت؛ چنان که مثلا نبود تولیدات فرهنگی مناسب، وجود تعارضات متعدد انگیزشی و دیگر مولفه ها از عواملی است که نقش ترجمه را در تحقق اهدافش تحت تاثیر قرار می دهد. نوشته حاضر می کوشد با بررسی کارکرد تاریخی ترجمه متون، از فارسی به عربی و نقش آفرینی مترجمان برجسته، جایگاه ترجمه را در ایجاد تعامل بین ایران و کشورهای عربی بررسی کند، پیامدهای مثبت و چالش های فرارو را مطالعه نماید و با ارائه راهکارهایی به کارکرد ترجمه در تحقق این هدف بپردازد. نتایج نشان می دهد تلاش های انجام شده در این حوزه تاکنون نتوانسته به نتایج مطلوب ختم شود و تحقق این هدف، نیازمند بازنگری و تلاشی مضاعف در امر تاثیرگذاری ترجمه با توجه به تجربه تاریخی و منابع موجود گذشته است.