نشریه مطالعات سیاسی
پیاپی 43 (بهار 1398)

در مورد گستره اختیارات فقیه و ولی فقیه اختلاف در میان فقی هان موافق نظریه ولایت فقیه وجود دارد. در نتیجه با این پرسش روبرو هستیم که، سه فقیه تقریبا معاصر، یعنی صاحب جواهر، ملااحمد نراقی و امام خمینی(ره) از حدود و دامنه اختیارات فقیه و ولی فقیه چه نوع خوانش هایی داشته اند؟ هر سه فقیه مذکور با توجه به مبانی فقهی خود و با بهره گیری از ادله عقلی و نقلی، فقیه و ولی فقیه را جانشین پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) در تمام عرصه های حکومتی و سیاسی دانسته و او را همسان ایشان در لزوم اطاعت، ولایت و حکومت می دانند. این نوشته درباره فهم خوانش های فقهای سه گانه مذکور از مساله حدود و اختیارات فقیه و ولی فقیه در عصر غیبت است. بررسی های پژوهش حاضر نشان می دهد که ملا احمد نراقی باسود جستن از ضرورت اداره جوامع اسلامی در همه زمان ها و لزوم برخورداری جوامع از نظم و نظام اجتماعی جهت تمشیت امور و همچنین با به بهره گری از اجماع فقهای شیعه، به اختیارات وسیع فقیه در عصر غیبت می رسد؛ صاحب جواهر نیز پس از ایشان ولایت فقیه را ضروری مذهب دانسته و معلقد است که رستگاری جامعه اسلامی جز در سایه حکومت فقیه میسر نمی شود. بنابراین دایره حکومت فقیه گسترده بوده و هرگز در امورحسبیه ی مربوط به صغار و مجانین محدود نمی شود. امام خمینی(ره) نیز بر اساس مبانی کلامی خود ولایت فقیه را در ادامه ولایت ائمه دانسته، آن را امری می داند که تصورش موجب تصدیقش می شود و بر این اساس دایره ولایت فقیه را بر اساس مصلحت جامعه اسلامی محدود در چاچوب احکام فرعی فقیهی ندانسته و به اطلاق ولایت می رسد.

نوشتار حاضر با هدف تشریح نقش طبقه متوسط جدید در توسعه سیاسی ایران پس از انقلاب به رشته تحریر درآمده است. اینکه طبقه متوسط جدید، چگونه بر توسعه سیاسی در ایران تاثیر گذاشته است؟ و نیز دانشجویان، اساتید و معلمان به عنوان اعضای اصلی این طبقه در فرایند مشارکت سیاسی به عنوان مولفه اصلی توسعه سیاسی در ایران چه نقشی ایفا کرده اند؟ مهم ترین سوالات تحقیقی حاضر را تشکیل می دهند. در پاسخ به سوالات تحقیقی این فرضیه مطرح می شود که رشد کمی و کیفی طبقه متوسط جدید و تاکید این طبقه بر مولفه هایی چون حقوق و نهادهای مدرن، قانون و پارلمان، مشارکت سیاسی بیشترین نقش را در توسعه سیاسی داشته است. نتایج تحقیق حاضر که با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر رویکرد جامعه شناسی تاریخی به رشته تحریر درآمده است نشان می دهد که این طبقه در روند توسعه سیاسی نقش عمده و تاثیرگذاری را ایفا کرده اند، و در این میان دانشجویان نسبت به معلمان و اساتید دانشگاه بیشترین تاثیر را در فرایند مشارکت سیاسی داشته اند.

جوامع مختلف برای قرار گرفتن در مسیر بهبود شرایط اجتماعی و اقتصادی خود نیازمند فراهم نمودن زمینه های رشد و توسعه هستند و یکی از عوامل موثر بر رشد و توسعه هر جامعه ای تحول در ساختارهای علمی کشور و گسترش دانش به ویژه در حوزه علوم انسانی است. جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. یافتن موانع فرهنگی توسعه علوم انسانی در ایران نیازمند واکاوی دقیق ویژگی های فرهنگی و اجتماعی کشور است. فرهنگ برسازنده انسان و بستری است که در هر جامعه انسان ها در آن بالیده و رشد می کنند و بدین ترتیب انسان ها عموما فرزند فرهنگی هستند که بدان متعلق اند. از این رو به علل مختلف و از جمله وجود ویژگی های فرهنگی مختلف، هر جامعه ای شرایط و ویژگی های خاص خود را دارد. اما آنچه در اینجا مهم می باشد این سئوال است که عوامل فرهنگی چه نقشی در توسعه نیافتگی علوم انسانی در ایران دارند؟ فرضیه عبارت است از این که: فرهنگ خودنمایی و نگاه فرودستانه به علوم انسانی از مهمترین موانع فرهنگی توسعه علوم انسانی در ایران است. برای تبیین موانع توسعه علوم انسانی، چارچوب نونهادگرایی مورد استفاده قرار گرفته است.

ورود استعمار بریتانیا در منطقه شرق سوئز و انعقاد قراردادهای تحت الحمایگی با طوایف عرب منطقه جنوبی خلیج فارس، فرصتی را برای سوءاستفاده و ادعای امارات متحده عربی مهیا نمود که پس از اعلام خروج بریتانیا از منطقه خلیج فارس، ادعای حاکمیت بر جزایر سه گانه ایرانی را مطرح نماید. امارات متحده عربی به عنوان کشور تازه تاسیس که ارتباطی به این موضوع نداشت با جنجال آفرینی، ادعای بی اساس خود را با استفاده از پول و تحریک برخی قدرت های خارجی مطرح و یک سیاست تهاجمی در قبال جزایر سه گانه ایرانی در پیش گرفت. ایران تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به اثبات حقوق حاکمه و تعلق مالکیت بر این جزایر، حاکمیت خود را اعمال می نمود، لیکن از آنجا که این وضعیت تداوم یافت و طرف های بین المللی نیز آنرا پذیرفتند، دلیلی بر اتخاذ مواضع تهاجمی نداشته و حاکمیت خود را همانند سایر بخش های سرزمینی اعمال می نمود. از آنجاکه ایران بصورت کامل بر این جزایر اعمال حاکمیت داشته، لاجرم سیاست تدافعی را در قبال ادعای امارات اعمال می نمود و با توجه به تداوم سوءاستفاده امارات از سیاست منطقی ایران، به نظر می رسد ادامه این وضعیت راهگشا نبوده و مسوولان سیاست خارجی می بایست رویکرد دیگری را در برابر جنجال آفرینی و آزمندی جاه طلبانه امارات نسبت به این مساله سرلوحه کار خود قرار دهند.

قدرت سیاسی یکی از با اهمیت ترین و تعیین کننده ترین مفاهیمی است که با علم سیاست عجین شده است و برخی حتی علم سیاست را علم چگونگی کسب، حفظ و اعمال قدرت سیاسی می دانند. رابطه میان جامعه و دولت به میزان بسیاری به ریشه های اجتماعی توزیع قدرت سیاسی و نقش طبقات اجتماعی در ساخت قدرت سیاسی بستگی دارد. یکی از نیروهای اجتماعی موثر در ساخت قدرت سیاسی بازار سنتی است، که نقش عمده ای در تاریخ معاصر ایران، بویژه در دوره های بحران، شورش و انقلاب داشته و معمولا به عنوان حامی گرایش های سنتی و مذهبی در سیاست ایران شهرت داشته است. آنچنان که از مدارک و مستندات بر می آید؛ در طی سالیان متمادی بازار به دلیل بافت خاص خود، معمولا از علما و روحانیون حمایت نموده است. نقش بازار در تحولات مختلف جمهوری اسلامی ایران نیز بسیار حائز اهمیت است. این مقاله در صدد پاسخگویی به این سئوال است که بازار در انتخابات ریاست جمهوری سال 1384 که منجر به پیروزی محمود احمدی نژاد گردید، چه نقشی ایفا نموده است؟ به این پرسش با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر رهیافت نهادگرایی پاسخ داده می شود.

ابعاد ژئوپلیتیکی ایالات متحده آمریکا در قالب تصویر سازی، کد و بینش ژئوپلیتیکی، سیاست گذاری برون مرزی آمریکا را در سالیان اخیر در خاورمیانه، تشکیل داده است. هویت و اسطوره های ملی ایالات متحده آمریکا که بر پایه «دیگری» ترسیم شده است، تصویر سازی ژئوپلیتیکی این کشور را در مناطق مختلف جهان بوجود آورده است. به دنبال حادثه 11 سپتامبر و حوادث مترتب بر آن مانند بحران در عراق و شامات و ظهور گروه های تروریستی در خاورمیانه ، حضورحداکثری و متعارض آمریکایی ها در منطقه را رقم زد. ابعاد ژئوپلیتیکی یک قدرت را می توان در ترکیبی از تلفیق سه عنصر تصویر سازی، کد و بینش ژئوپلیتیکی، بر شمرد، که خلاء و یا کج کارکردی یک بعد، باعث شکاف در اهداف ژئوپلیتیکی در محیط هدف، می گردد. این تحقیق در پاسخ به سوال پژوهش که آیا تصویر سازی ژئوپلیتیکی، سیاست خارجی آمریکا را در سالیان اخیر در خاورمیانه و مشخصا بحران سوریه، تشکیل داده با واکاوی تاریخی از ساختار گفتمانی و ژئوپلیتیکی این کشور، دلایل حضور و تناقض گفتمانی این تصویر سازی در سوریه و عقیم بودن گفتمان تاریخی آن ترسیم می نماید. مبنای نظری ، تصویر سازی و گفتمان ژئوپلیتیک و روش تحقیق نیز تحلیلی / توصیفی می باشد.

اندیشه پست مدرن، محصول قرن بیستم است که با نگاه منتقدانه با هدف به چالش کشیدن بسیاری از اندیشه های پیشین بوجود آمد. در واقع پست مدرنیسم، نوعی وضعیت بی اعتقادی و ناباوری به فراروایت هاست. باتوجه به پیشرفت های علمی و فنی در سطح جهان، تحول عظیمی در رشد صنعتی، اقتصادی و نظامی صورت گرفته که منجر به رقابت شدید بازیگران بین المللی برای دست یابی به منابع اولیه و تولید ثروت گردیده است. در پهنه این رقابت، جهان با چالش های نوظهور زیست محیطی بین المللی اسفناکی چون تغییرات آب و هوا به عنوان بزرگ ترین و پرهزینه ترین مساله جهانی، مواجه میباشد که سوغات مدرنیسم است. هنگامی که تحلیل پسامدرنیسم، با تحلیل ریشه های بحران جهانی زیست محیطی همراه شود، آن گاه معلوم می شود که بشر با رویداد تاریخی بی همتایی روبرو هست. در این مسیر بحران های زیست محیطی و منابع طبیعی که جنبه فراملی دارد تنها با مشارکت و رویکردهای بین المللی قابل رسیدگی است. بدین منظور، پژوهش توصیفی- تحلیلی حاضر بر آن است با بررسی اندیشه های صاحب نظران پست مدرنیسم، بحران های بین المللی زیست محیطی را مورد بررسی قرار دهد.

مطابق با آیات و معیارهای قرآنی نفاق، خیانت پیشگی و ولایت گریزی، استحاله و منحرف ساختن دین از اهداف، جداسازی مردم از ولایت و نظام اسلامی و ترویج فساد و بی بندوباری، شبهه افنکی و تحریف حقایق از رویکردها و نشانگان صف و جبهه باطل و در مقابل وفاداری و خدمت به اسلام، ولایت پذیری، صلابت و التزام عملی به اسلام و حکومت اسلامی، وحدت، دوستی، الفت و همدلی با اهل ایمان و برخورد قاطع و مستقیم با باطل گرایان از رویکردها و نشانگان صف و جبهه حق در عصر امام حسن (ع) می باشد. در پاسخ به سوال این نوشتار تحلیلی- تاریخی مبنی بر اینکه درعصر امام حسن(ع) کدام جناح و یا جریان های سیاسی- مذهبی وابسته به دو جبهه حق و باطل بودند؟ یافته ها نشان می دهد که بنی امیه(باند اموی)، خوارج، خواص بی بصیرت و شکاکان(آلت دست اخلالگران و فتنه جویان) و الحمراء (در برابر مزد، به هر جنایتی تن در می دادند) از جناح ها و جریان ها وابسته به جبهه باطل و شیعیان امام حسن(ع) جریان وابسته به جبهه حق در عصر امام حسن (ع) بودند.

پلیس در هر دوره ای همانند سایر نهادها تحت تاثیر عناصر و مولفه های مختلفی است. گرچه پلیس یک وظیفه و هدف خاص یعنی امنیت و نظم را بر عهده دارد ولی تحقق این مسوولیت و ابزارهای آن و حتی شاخص های امنیت در هر عصری متفاوت است. در دوره جهانی شدن مفهوم امنیت متحول شده است و امنیت از شاخص های روانی، اقتصادی و نرم افزاری برخوردار شده است. همچنین  نگرش انسان ها به سبک زندگی و تعامل با دیگران متفاوت از گذشته شده است. در عصر جهانی شدن علاوه بر افزایش احساس نامنی و ترس، کارکرد دولت ها دچار دگردیسی شده است. در این شرایط پلیس نیز برای تحقق فلسفه وجودی خود یعنی امنیت با تحولات ساختاری (همانند پلیس فتا، مشارکت شهروندان)، رفتاری (جامعه محور، قانون مداری)، ابزاری (نرم افزاری شدن)، تعامل بیشتر با رسانه ها  و افزایش رضایت شهروندان برخودار شده است.