فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 29 (تابستان 1398)

فرق انحرافی و مدعیان مهدویت، در راستای انحراف افراد و جوامع، و مقابله با مسیر هدایت؛ مراکز فکری و هدایت گری جامعه (علماء) را مورد هجمه قرار می دهند و به منظور منع تحقق هدایت گری، سعی در ایجاد فاصله بین عموم مردم و علماء دارند. این مقابله با جبهه حق در گذشته نیز سابقه داشته و دشمنان برای حذف اهل بیت: از هدایت گری با جلوگیری از تماس مردم با ایشان و منع حدیث در جنبه فکری فرهنگی و با منع فدک در حوزه زدودن قدرت اقتصادی به تضعیف جبهه حق پرداختند؛ امروزه نیز فرقه های انحرافی و مدعیان مهدویت برای انحراف جوامع، حذف روحانیت را، در دستور کار خود قرار می دهند.
بدنام کردن و اتهام زنی به علماء، ادعای عدم نیاز به عالمان و تقلید، تحلیل خمس، ادعای ارتباط مستقیم با امام زمان4 با عناوین رکن رابع، هادی، ووصی، ونیز ادعای مهدویت، از شگردهای مدعیان و فرق انحرافی برای دست یابی به اهدافشان است.
عمل کرد ناصالح برخی عالم نمایان و گاه غفلت ها و عدم ورود عالمان و حوزه های علمیه به طور تخصصی و فنی در تبیین و تفسیر مفاهیم دینی نیز به این مسئله دامن می زند.
تببین جایگاه علماء در حفظ دین، مقابله با انحرافات، تولی جامعه به عنوان نیابت و وکالت عامه، بیان اهمیت اجتهاد، برهان و استدلال، تبیین جایگاه خمس، موضع گیری مناسب، برنامه ریزی فرهنگی و میدان ندادن به عالمان فاسد، برخی از راه کارهای برون رفت از این دسیسه است.
این تحقیق با روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی _ تحلیلی این خطر را بررسی کرده و با شناسایی و معرفی شیوه ها و روش های آنها در حذف علماء، و ارائه راه کار صحیح مقابله با آن تلاش دارد جامعه را از این آسیب حفظ کند.

در روایات مهدوی، از سویی به دعا برای تعجیل فرج توصیه شده و از طرفی شتاب خواهی و استعجال در امر ظهور، مورد نهی قرار گرفته است. سوال این است که آیا این دو بیان از تناقض رنج نمی برد و آیا دعا برای تعجیل فرج، مصداقی از شتاب خواهی و استعجال نیست؟! پاسخ به این سوال، دلیل سامان یافتن این مقاله است. نویسنده کوشیده است تا با تبیین دقیق مفهوم لغوی و بازشناسی جایگاه استعجال در سایه روایات اهل بیت؟عهم؟ به این پرسش پاسخی در خور دهد. خلاصه این که استعجال، شتاب خواهی پیش از فراهم آوردن مقدمات امر ظهور است که در جهل به وظیفه، سنت ها و حکمت تاخیر ظهور ریشه دارد اما دعا برای تعجیل فرج، به عنوان جزء یا شرط مقدمات ظهور، شتاب خواهی در کنار فراهم آوردن مقدمات است که براساس تاثیر شایان دعا در تعجیل ظهور مورد توجه است. نحوه جمع آوری داده ها در این مقاله کتابخانه ای و روش تحقیق در آن توصیفی تحلیلی است.

در مصادر حدیثی شیعه و اهل سنت از پیامبر گرامی اسلام6 به صورت متواتر روایت شده است که امامان و خلفای پس از آن حضرت 12نفرند این روایات افزون بر دلالت بر مضمون یاد شده بر این نکته نیز دلالت دارند که تعداد ائمه: منحصر در این تعداد است و بر این تعداد نه یک نفر می توان افزود و نه از آن می توان یک نفر کاست در کنار مجموعه روایات یاد شده روایات اندکی وجود دارد که به ظاهر موهم آن است که تعداد ائمه بیش از 12نفر است. این روایات که دستاویز برخی از جریان ها انحرافی قرار گرفته شایسته توجه و تبیین مجدد است. نوشتار پیش رو عهده دار تبیین این روایات است در توضیح این روایات نکاتی قابل توجه است نخست این که در هیچ روایتی تصریح نشده است که ائمه13 نفر یا بیشترند و دوم این که روایاتی که ادعا شده بر مطلب یاد شده دلالت دارند روایاتی دو پهلو هستند که تاب مقاومت دربرابر روایات متواتر، صریح و محکمی که تعداد ائمه را در 12نفر منحصر می کند، ندارند.

عقل به عنوان حجت باطنی خداوند، وسیله فهم و دریافت معارف و آموزه های وحیانی و یکی از منابع استنباط احکام فقهی اسلام است. آیات و روایات و سخنان بزرگان دین، حکایت گر جایگاه ویژه عقل و اهمیت آن در اسلام است. عقل مورد نظر اسلام از ویژگی هایی برخوردار است. این شاخصه ها نشان از آن دارد که عقل خود بسنده و یگانه مرجع نیست و به تنهایی نمی تواند مسائل بشری را حل نماید. عقل منشا پذیرش مسائلی مهم در عصر ظهور است که از آن مسائل به ویژگی های عقلانی عصر ظهور تعبیر شده است. این پژوهش روشن می کند که پذیرش توحید، روی آوردن به عدل و داد، حاکم شدن فضائل اخلاقی و رهنمون شدن به کمال در عصر ظهور، در سایه عقلانیت و خردورزی است.

این مقاله با روش پدیدار شناسی اجتماعی، به مطالعه روایات و گزاره های مهدوی و نقد رویکرد تاریخی منکران در تحلیل آن می پردازد. ناآگاهی از اصول و ضوابط حاکم بر میراث و اندیشه و نیز برداشت های تاریخی گزینشی دو خطای مهم در این انتساب هاست. در این نوشته با طرح شواهدی ثابت می شود که اولا اندیشه مهدویت در دوره تدوین جوامع برساخته نشده بلکه تنظیم و تبویب و در قالب یک دستگاه فکری ارائه شده است. ثانیا طرح لایه های مختلف این آموزه در دوره های مختلف براساس فهم و خواست مخاطبان بوده است. ثالثا بازتاب های اجتماعی این اندیشه در دوره های تاریخی گوناگون اصالت آموزه مهدویت شیعی و بطلان و سستی اندیشه واره های بدیل را روشن ساخته است.

درباره بیداء روایتی در برخی منابع متقدم اهل سنت و شیعه آمده است که آن مربوط به نشانه های ظهور حضرت مهدی؟عج؟ و با عنوان «خسف بیداء» (فرو رفتن لشکری در منطقه بیداء در نزدیکی مدینه منوره) است. از این رو این رویداد به عنوان یکی از علائم الظهور از اشتراکات شیعه و سنی می باشد. افزون بر آن، بیداء از صدر اسلام محل وقوع برخی رویدادهای مهم مرتبط با مسلمانان بوده است. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و با اتکای به منابع کتابخانه ای انجام شده، به رویدادها و کارکردهای بیداء از محل احرام بستن تا فروخوردن لشکر سفیانی پرداخته شده است. پرسش اصلی این مقاله آن است که بیداء از منظر منابع شیعی و سنی چه کارکردهایی دارد و رویدادهای به وقوع پیوسته در آن و اشتراکات و احیانا افتراقات شیعه و سنی در این باره چیست؟ برآیند مقاله حاکی از آن است که بیداء افزون بر آن که در منابع فریقین به عنوان محل احرام، تلبیه، نماز و نیز بیان برخی احکام دانسته شده، مکانی است که لشکری در آخرالزمان که دشمن حضرت مهدی؟عج؟ هستند در آن فرو می روند و به هلاکت می رسند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان توجه به مولفه های مهدویت در کتاب های درسی دوره ابتدایی و متوسطه اول و دوم است. روش پژوهش از نوع تحلیل محتوا است. جامعه پژوهشی شامل تمام کتاب های درسی پایه اول تا دوازدهم می باشد که در سال 1397 چاپ شده است. 41 جلد از کتاب های درسی به صورت هدف مند در نمونه قرار گرفت. یافته های پژوهش بیانگر آن است که:1. در دوره ابتدایی 123 پاراگراف(بند)، مربوط به حوزه مهدویت بوده است. در این دوره به مولفه های «رویدادها و وقایع زندگی امام عصر؟عج؟» با 34 فراوانی، «مسولیت ها و وظایف منتظران» و امامت و رهبری امام عصر؟عج؟ هرکدام با 25 فراوانی، توجه بیشتری شده و به مولفه «علت غیبت» با 1 فراوانی توجه کمتری شده و به مولفه «موعود و منجی در ادیان» هیچ اشاره ای نشده است.
2. در دوره متوسطه اول 56 پاراگراف، مربوط به حوزه مهدویت بوده است. در این دوره به مولفه «مسولیت ها و وظایف منتظران» با 33 فراوانی بیش ترین توجه و به مولفه «شرایط و ویژگی های عصر ظهور» با 1 فراوانی کمترین توجه شده است.
3. در دوره متوسطه دوم رشته علوم انسانی، 125 پاراگراف، مربوط به حوزه مهدویت بوده است. در این دوره به مولفه «مسولیت ها و وظایف منتظران» با 55 فراوانی بیش ترین توجه و به مولفه «علت غیبت» با 4 فراوانی کمترین توجه شده است.
4. در کتاب های درسی مشترک دوره متوسطه دوم رشته های تجربی و ریاضی، 87 پاراگراف، در حوزه مهدویت بوده است. در این دوره به مولفه «مسولیت ها و وظایف منتظران» با 35 فراوانی بیش ترین توجه و به مولفه «شرایط و ویژگی های عصر ظهور» با 1 فراوانی کمترین توجه شده است.
5. فراوانی مولفه های مهدویت در کتاب های درسی رشته علوم انسانی به طور معناداری از رشته های تجربی و ریاضی بیشتر بوده است.

یکی از باورهای بین الادیانی، خلافت و موعودگرایی است که مباحث تطبیقی متفاوتی دارد. این مقاله با نگرشی مقایسه ای، پس از بازکاوی موضوع خلافت الهی از آغاز تا آخرالزمان با استناد به کتب مقدس اسلام و مسیحیت و مقایسه اسناد موجود؛ نشانه هایی که خبر می دهد موعودگرایی به شکوه قدرت دین الهی منتهی می شود را بررسی نموده و با تبارشناسی آخرین خلیفه برحق، یعنی؛ حضرت مهدی موعود4، (از نسل خلفای بر حق محمد(ص) و مسیح(ع) این ذخیره بزرگ خدا را، نقطه پایانی التقای اسلام و مسیحیت و نماد وحدت و قدرت دینداران دانسته و توافق این سلسله نسب را یکی از عوامل مهم در جذب بزرگ ترین جمعیت های دینی جهان به دعوت آخرین خلیفه الهی یعنی؛ مهدی آخرالزمان(عج) وانمود کرده است.

ولید شعیبات، یکی از نویسندگان مقیم آمریکاست. وی بنابر ادعای خویش سابقا مسلمان بوده و در فلسطین اشغالی به دنیا آمده و در زمره مبارزان علیه اسرائیل بوده است. شعیبات اکنون به دین مسیحیت گرویده و به طرفداری از رژیم غاصب صهیونیستی و مخالفت با فعالیت های گروه های حماس، حزب الله و جهاد اسلامی پرداخته است. او فعالیت های گسترده ای در زمینه مهدویت و آخرالزمان اسلامی در غرب داشته است. از جمله این فعالیت ها تدوین کتاب مستقلی به نام نبرد خدا با ترور؛ اسلام، نبوت و عهدین (God’s War on Terror; Islam, Prophecy and the Bible) است که در آن به تبیین دو نظریه ی «از یازده سپتامبر تا 666» و «جایگاه اسلام در طرح خداوند برای آخرالزمان» پرداخته است. وی در این کتاب به زعم خویش تشابه بسیار زیاد میان شخصیت «مهدی» در اسلام و ویژگی های «دجال» در عهدین را به تصویر کشیده و ادعا می کند این تشابهات به قدری زیاد است که احتمال تصادفی بودن همه آنها بسیار کم و غیرقابل توجه است. از جمله موارد ادعایی وی می توان به تشابه مهدی و دجال در انکار عقیده تثلیث، توهین به مقدسات مسیحیت، ادعای مسیح بودن، تغییر قوانین، نقض حقوق زنان، تلاش برای نابودی اسرائیل، فتح اورشلیم، برخورداری از ذات نورانی، ارائه معجزه، استفاده از ثروت و نیروی نظامی، به راه انداختن جنگ برای به دست آوردن غنائم اشاره نمود. در این نوشتار با دسته بندی موارد ادعایی فوق، اشکالات وارده به هر دسته تبیین شده است؛ این اشکالات عبارتند از: غیرمستند بودن به روایات اسلامی، عدم توجه به روایات شیعه، عدم توجه به تعارض روایات آخرالزمان، عدم ارتباط به حضرت مهدی؟عج؟، استناد به روایات ضعیف و غیره. بنابراین از سی و چهار مورد تشابه مورد ادعای وی، تعداد بسیار کمی واقعیت دارد که این تعداد نیز نمی تواند ادعای او را اثبات نماید زیرا برای مثال، نیروی نظامی توسط همه جبهه های حق و باطل مورد استفاده واقع می شود و این شباهت نمی تواند نشانه یکی بودن این دو جبهه قلمداد شود.