نشریه نشاء علم
سال نهم شماره 1 (پیاپی 17، دی 1397)

علوم پایه و علوم بنیادی سرچشمه های علم تجربی و محاسباتی هستند و نبض پیشرفت فناوری ها را در اختیار دارند. برای کسب سلطنت علمی میباید این چشمه سرشار و رودهای آن پر آب و پیوسته در جریان باشد. بهترین کاری که برای صنعت و رونق تولید میتوان انجام داد، شتاب فتح مرزهای جدید دانش بنیادی و گردش آن در چرخه صنعت و فناوری است. پژوهش های بنیادی سرمایه علم هستند و این سرمایه موجب غرور ملی، کشف فناوری های جدید و موجب حذف بیکاری میگردد. علم برای پیشگامان دانش مدار که از ابزار لازم برخوردارند سرزمین های اکتشاف نشده ای را گسترده است که با همت عالی این اکتشافات تبدیل به نوآوری، فناوری پیشرفته زیست سازگار و رشد فرهنگی جامعه خواهد شد. ساده ترین و موثرترین راهبرد تقویت پژوهش های صنعتی و کاربردی، حمایت از پژوهش های بنیادی، علوم پایه و پرورش استعدادهای علمی درخشان است. برای ارتقاء گسترش مرزهای علم توجه ویژه برای نگهداری از نیروی انسانی دانا و دانش محور است. مهمترین جایگاه برای نگهداری از دانشمندان، اندیشمندان، پژوهشگران، معلمان، دانشجویان، دانش آموزان احترام کلامی و عملی و توجه خاص به شان زندگی آنان است. کشورهای موفق به این نکته توجه نمودند و امروز دارای دستاوردی بزرگ برای زندگی بهتر هستند. دولت و ملت برای اداره بهتر کشور و داشتن جامعه فرهیخته شایسته است در حفظ و صیانت از دانشگران خود کوشا باشند.

ارتباط و همکاری دانشگاه و صنعت در عصر حاضر به دلیل ظهور و نفوذ فناوری های نوین در جهان رو به افزایش است، به طوریکه بقا و پیشرفت دانشگاه و صنعت در رقابت های ملی و بین المللی در گرو همکاری موثر میان آنها میباشد. در این مقاله با بیان اهداف و ضرورت های همکاری دانشگاه و صنعت، شیوه این همکاری در کشورهای آمریکا، انگلستان و ژاپن الگوی نسبتا موفقی دارند بررسی شده است. شکل همکاری در کشورهای آمریکا و انگلستان به دلیل سامانه دانشگاهی و تحقیقاتی بسیار بزرگ، شباهت های بسیاری با هم دارند، اما در ژاپن با توجه به سامانه و سیستم دانشگاهی محدود کاملا متفاوت میباشد.
به طوریکه در حال حاضر در ژاپن سیاست های همکاری تاکید بر دست یابی به فناوری، در انگلستان برنامه ریزی با نگاه آیندهپژوهشی و اولویت در علم و در آمریکا سرمایه گذاری درازمدت در تحقیقات پایه ای و بنیادی میباشد. در سالهای اخیر این کشورها با بهره گیری از تجربیات یکدیگر روش های خود را بهبود بخشیدند به طوریکه ژاپن به تحقیقات بنیادی و کشورهای آمریکا و انگلستان به تحقیقات فناوری محور بیش ازپیش اولویت میدهند. سپس با بررسی و آسیب شناسی همکاری دانشگاه و صنعت در ایران، نقش برجسته هر یک از سه ارکان اصلی این همکاری یعنی، دولت به عنوان سیاست گذار، دانشگاه و صنعت »؟ چه باید کرد « بهعنوان دو بازیگر اصلی برای بهره مندی بیشتر جامعه از این همکاری تبیین شده است. در پایان با طرح سوال کوشش شده است راهکاری برای همکاری موثر، پیوسته و پایدار میان دانشگاه و صنعت ارائه شود.

علم همیشه در تلاش بوده و خواهد بود دانشی را تولید کند که برای بشریت مفید باشد. شفافیت، دسترسی آزاد و تکرارپذیری از ویژگی های اساسی علم است. یافته های علمی به صورت مقاله برای آگاهی و استفاده توسط سایر پژوهشگران جهت پیشبرد علوم، در مجلات منتشر میشود. با وجود ارائهی روشکار و نتایج در مقاله ها، برخی از داده های ارائه شده به دلیل عوامل مختلفی از جمله گزارش انتخابی، تکرار ناکافی، تحتفشار بودن برای چاپ مقاله، عدم نظارت دقیق، تقلب و جعل تکرار نمی شوند. محققان، شرکتهای دارویی و آژانس های سرمایه گذاری نسبت به این مسئله در سال های اخیر ابراز نگرانی کردهاند. این نگرانی ها موجب شده است که سیاستهای جدیدی جهت داوری و چاپ مقاله ها اتخاذ شود. پیشثبتنام تحقیق و روش های تحلیلی مورداستفاده، ایجاد پایگاه هایی جهت آرشیو داده ها و تکرار آزمایش ها و آنالیزها به طور مستقل توسط سایر مراکز علمی از جملهی راهکارها جهت افزایش تکرارپذیری و اعتبار داده ها است. علم باید تکرارپذیر باشد و اگر تکرارپذیر نباشد در حوزهی علم تجربی قرار نمیگیرد. افزایش تکرارپذیری داده ها به همکاری مراکز تحقیقاتی، پژوهشگران، آژانس های سرمایه گذاری و ناشران نیاز دارد کمیت هایی به نامTOP (Transparency and Openness Promotion) استانداردهایی را جهت افزایش اعتبار داده های علمی تدوین کرده است که رعایت آن ها تا حد بسیارزیادی میزان تکرارپذیری را افزایش می دهد

انجمن پیشرفت علم آمریکا، به دنبال پیشرفت علم، مهندسی و نوآوری در سراسر جهان برای بهره مندی مردم تشکیل شده است. انجمن پیشرفت علم آمریکا، یکی از بزرگترین انجمنهای علمی چند فرهنگی است و ناشر نشریه مشهور علمی ساینس است. این انجمن ماموریت خود را برای پیشرفت علم و خدمت به جامعه از طریق نوآوری هایی در سیاست علمی، آموزش وپرورش، پشتیبانی حرفه ای، مشارکت عمومی با علم انجام میدهد. انجمن پیشرفت علم آمریکا یک منبع پیشرو برای داده ها و آنالیز به موقع از روند در بودجه علم، تحقیق و توسعه ایالات متحده است. هر ساله، درخواست بودجه دولت را آنالیز میکند، مناظرات و صورت حساب های کنگره در خصوص پشتیبانی از حق وحقوق علم را نظارت میکند و مراقب روند بلندمدت بودجه تحقیق و توسعه در ایالات متحده است تا اطلاعات منظم و به موقع برای سیاستگذاران و جامعه علمی فراهم کند. این انجمن از حق وحقوق علم دفاع می نماید و طبق ماده 15 کنوانسیون بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، از دولت ها خواهان شناختن حقوق برای به دست آوردن مزایای پیشرفت علمی و کاربردهای علم؛ حفظ، توسعه و گسترش علم؛ محترم شمردن آزادی حتمی برای تحقیقات علمی؛ شناخت مزایای ارتباطات بین المللی و همکاری در زمینه علمی میباشد.

انجمنهای علمی از عناصر اصلی و زیر بنایی نهادهای علمی در سراسر دنیا هستند که موجب تسریع پیشرفت و توسعه در تولید و ترویج علم میشوند. با توجه به اهمیت حوزه زیست شناسی در آغاز هزاره سوم، انجمن های حوزه علوم زیستی در ایران با فراهم کردن بستر مناسب برای ایجاد ارتباط میان پژوهشگران این حوزه تاسیس شده و مشغول به فعالیت هستند. در این مقاله به معرفی چهارده انجمن علمی علوم زیستی در ایران شامل: انجمن های ایمنی زیستی ایران، بیوانفورماتیک ایران، بیوشیمی ایران، بیوشیمی فیزیک ایران، بیوتکنولوژی ایران، پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند، پروتئومیکس ایران، زیست شناسی ایران، ژنتیک ایران، علوم و زراعت و اصلاح نباتات ایران، فیزیولوژی و فارماکولوژی ایران، فیزیولوژی گیاهی ایران، کشت سلول و بافت گیاهی ایران و اتحادیه انجمن های علمی علوم زیستی ایران پرداخته شده و عملکرد آنها در دهه اخیر بررسی شده است. حمایت از چاپ کتاب، برگزاری نشست ها و کارگاه های تخصصی، برگزاری همایش های ملی و بین المللی، عضویت در مجامع ملی و بین المللی برخی از فعالیت های مهم انجمن های علوم زیستی ایران میباشد. همچنین انتشار دو نشریه به زبان انگلیسی و حدود 13 مجله با درجه علمی-پژوهشی به زبان فارسی از دیگر فعالیت های حائز اهمیت انجمن های علوم زیستی میباشد. اگرچه در برخی از انجمن ها روند رشد فعالیت دارای فراز و نشیب بوده است اما فعالیت این انجمن ها در طی دهه اخیر روند صعودی داشته است و اغلب آنها با فعالیت های علمی خود سهم بزرگی در ارتقای علوم زیستی در ایران داشته اند. با توجه به اهمیت و ضرورت هماهنگی و همکاری بین انجمن های علمی مرتبط با علوم زیستی، اتحادیه انجمن های علوم زیستی ایران با هدف افزایش زمینه همکاری بیشتر تاسیس گردیده است. گردهمایی و حضور منظم و مستمر فرهیختگان و نخبگان دانشگاهی و صنعتی در کنار یکدیگر، تفکر خلاق و سازنده تنها راه حل یافتنی مسائل و مشکلات حوزه علوم زیستی بوده و میتواند در جهت هرچه بهتر و بیشتر شدن توسعه و پیشرفت علم و فناوری ملی راهگشا باشد.

پیشرفت فناوری و صنعتی شدن منجر به تغییر سبک زندگی بشر شده است، در این بین نوع تغذیه به عنوان یکی از موثرترین عوامل بر کیفیت زندگی افراد از اهمیت ویژهای برخورد میباشد. بررسی تاثیر تغذیه بر سلامتی بشر در سالهای اخیر منجر به بروز قلمرو شده است. فودومیک را میتوان در یک مثال ساده اینطور تعریف نمود: مقادیر بیان ژن، بیان » فودومیک « جدید علمی با عنوان پروتئین و بیان متابولیت های موجود در یک سامانه زیستی در حالت کنترل و تیمار شده توسط مواد غذایی مختلف اندازه گیری شود، سپس با مقایسه دو حالت بتوان نشانگرهای زیستی را به عنوان شاخص های متاثر از تیمار توسط مواد غذایی استخراج کرد و مدلی از تاثیر مواد غذایی بر سیستم ارائه داد. هدف در فودومیک، مطالعه تاثیر مواد غذایی بر سیستم و سامانه های زیستی مختلف میباشد. محققان برای پیشبرد فودومیک به مطالعات انواع فناوری های توان بالا از جمله ژنومیکس، پروتئومیکس و متابولومیکس میپردازند تا بتوانند اجزای سیستم های زیستی را بهدرستی تبیین کرده سپس تاثیرات مواد غذایی بر آنها و تهدیدات مورد نظر را ارزیابی کنند. در این مقاله، مروری بر پیدایش رشته فودومیک نگارش شده است و به اختصار در مورد روش های مختلف بیوانفورماتیک و سامانه زیستی در قلمرو فودومیک توضیح داده میشود.