فصلنامه بوم شناسی آبزیان
سال هشتم شماره 4 (پیاپی 804، بهار 1398)

تولید پلاستیک و زباله های پلاستیکی طی 60 سال گذشته به طور چشمگیری در سراسر جهان افزایش یافته است و با توجه به اهمیت خلیج چابهار به عنوان یکی از مناطق استراتژیک دریایی و نیاز به کسب اطلاعات پایه از وضعیت آلودگی این منطقه، در این پژوهش ارزیابی آلودگی میکروپلاستیکی در بافت نرم Chiton lamyi و Acmaea profunda از سه سایت اسکله تیس، پارک بهاران و منطقه آب شیرین کن چابهار-کنارک مورد بررسی قرار گرفت. نمونه ها پس از جمع آوری، به آزمایشگاه منتقل شدند. پس از استخراج و جداسازی میکروپلاستیک ها، میزان و نوع آنها مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. تعداد کل میکروپلاستیک های یافت شده در ایستگاه های مورد مطالعه در گونه های زیستی از 7/3-9/1 تعداد/گرم و 2- 07/1 تعداد/ فرد متغیر بودند و بیشترین شکل میکروپلاستیک ها در گونه کیتون (Chiton lamyi) مربوط به میکرو فیبرها (84%) و گلوله (15%) و کمترین درصد شکل میکروپلاستیک ها متعلق به فیلم با (1%) بوده است. حضور میکروپلاستیک ها در گونه های زیستی مورد مطالعه متعلق به ایستگاه پارک بهاران چابهار بوده است که ممکن است به دلیل فعالیت های مختلف انسانی شامل گردشگری و تفریحی بالا، ماهی گیری، فاضلاب های شهری و صنعتی و غیره در این منطقه باشد. در این راستا، مطالعات جامع به منظور پایش، کنترل و ارزیابی آلودگی های میکروپلاستیک در سواحل دریای عمان پیشنهاد می گردد.

مطالعه حاضر به منظور بررسی تاثیر تغذیه ای پودر برگ حرا (Avicennia marina) بر بهبود شاخص های ایمنی همولنف میگوی پاسفید غربی (Litopenaeus vannamei) در شرایط استرس دمایی پایین صورت گرفت. پس از 90 روز غذادهی با سطوح مختلف پودر برگ حرا (صفر، 5/2 ،5 و 10 درصد)، دما تدریجا طی شش ساعت از 24 به 2-3 درجه سانتی گراد رسانده شد. بعد از 24 ساعت بازماندگی محاسبه و از سه میگوی زنده ی هر تیمار برای سنجش پارامترهای خونی، همولنف گرفته شد. نتایج نشان داد تعداد هموسیت کل (THC) در تیمار 5% به طور معنی داری بیشتر از سایر تیمارها بود (05/0>P). در شمارش افتراقی هموسیت ها تعداد سلول های نیمه دانه دار در میگوهای تغذیه شده با پودر برگ حرا نسبت به تیمار شاهد به طور معنی داری بیشتر بود (05/0>P). سلول های دانه دار بزرگ و هیالین در تیمار شاهد به طور معنی داری بیش تر از تیمار 5/2 و 10 درصد بود (05/0>P)، اما با تیمار 5 درصد اختلاف معنی داری نداشت. در مجموع، تغذیه با سطوح مختلف پودر برگ حرا بویژه به میزان 5 درصد موجب بهبود شاخص های ایمنی و بازماندگی میگوی پاسفید غربی (L. vannamei) در شرایط استرس دمایی پایین شد.

کیتوسان به عنوان یک زیست پلیمر به دلیل داشتن خواص ضدباکتری، زیست سازگاری و زیست تخریب پذیری بالا، گزینه مناسب و موثری به عنوان ماتریکس پلیمری در تهیه مواد کامپوزیتی به شمار می آید. از این رو، در این پژوهش به تهیه بیونانوکامپوزیت های کیتوسان- نانو ذرات اکسید روی (CT-ZnO) با استفاده از روش درجا پرداخته شده است. در این روش با غلظتهای متفاوتی از استات روی و هیدروکسید سدیم به عنوان منبع تولید نانوذرات اکسید روی (ZnO)، با روش رسوب دهی مستقیم در شبکه کیتوسان، بیونانوکامپوزیت های CT-ZnO به دست آمد. ساختار و ریخت شناسی بیونانوکامپوزیت-های تهیه شده توسط طیف سنجی مادون قرمز (FTIR)، پراش اشعه ایکس (XRD) و آنالیز حرارتی (TGA) مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. خواص ضدمیکروبی آن ها روی باکتری های اشرشیاکلی (Escherichia coli) از انواع گروه گرم منفی و استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus) از انواع گروه گرم مثبت ارزیابی شد. نتایج به دست آمده از طیف سنجی مادون قرمز و پراش اشعه ایکس حضور نانوذرات اکسید روی را در شبکه کیتوسان اثبات می کند. همچنین خواص حرارتی و ضدمیکروبی در مقایسه با کیتوسان خالص بهبود یافته؛ به طوری که این خواص با افزایش درصد نانوذرات اکسید روی افزایش می یابد.

مطالعه ی حاضر، با هدف بررسی تاثیر فلز روی بر شاخص های ریخت شناسی اسپرم مارماهی دهان گرد خزری صورت پذیرفت. برای این منظور، اسپرم ها در سه تیمار زمانی؛ 3 دقیقه، 3 ساعت و 36 ساعت، در شرایط آزمایشگاه تحت تاثیر غلظت های 01/0، 1/0، 1، 10، 100 و 1000 میلی گرم در لیتر از فلز روی قرار گرفتند. نتایج نشان داد، تخریب ساختار اسپرم تحت تاثیر روی، شامل افزایش طول، عرض و سطح سر، تخریب تاژک و تا حدودی قطع تاژک بود که با افزایش غلظت و یا افزایش زمان مواجهه اثرات تخریبی شدیدتر می گردد. زمانی که مواجهه با آلاینده از زمان مشخصی (3 دقیقه)، به منظور شبیه سازی تجمع فلز روی در بافت گناد، فراتر رفت، اثرات تخریبی سبب تغییر ساختار اسپرم به صورت کاهش طول و افزایش عرض سر و در نتیجه کاهش سطح سر، قطع کامل تاژک در تمام نمونه ها و تغییر شکل سر اسپرم از بیضی شکل به دایره ای شکل شد. بنابراین ورود آلاینده های مختلف از جمله روی به محل تکثیر طبیعی این ماهی، می تواند با ایجاد اثرات تخریبی در فاکتورهای ریخت شناسی اسپرم، در قابلیت لقاح اسپرم ها اثرات نامطلوبی گذاشته و نرخ لقاح و تخم گشایی را به صورت محسوسی کاهش دهد و بدین صورت تهدیدی جدی جهت بقای نسل این گونه ی نادر به حساب آید.

در این تحقیق با استفاده از روش های مطالعه کفزیان در سواحل حرای مل گنزه منطقه حفاظت شده مند در استان بوشهر، حضور گونه Gnathia sp. گزارش و ساختار بوم شناختی زیستگاه محلی این جانور در این جنگل مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور 3 ایستگاه با 3 سطح جزر و مدی، در منطقه حرا انتخاب و نمونه برداری در 4 فصل با استفاده از روش کوادرات انجام شد. نتایج نشان داد که تراکم این گونه 88 جانور در متر مربع، در ایستگاه 3 (پایین جزر و مد) و در فصل پاییز و منحصرا در حوضچه های جزر و مدی که توسط ریز صخره های ساحلی شکل گرفته است مشاهده گردید. از این بین 44 درصد مربوط به لارو Zuphea، 41 درصد مربوط به لارو Praniza و 10 درصد به نرهای بالغ و 5 درصد نیز به ماده ها تعلق داشت. ایستگاه سوم از 28/51 درصد سیلت و 54/36 درصد ماسه تشکیل شده بود و با 54/0 درصد بالاترین مقدار کربن آلی را در همه ایستگاه ها و همه فصول داشت. این تحقیق نشان داد که ساختار رسوبات این زیستگاه های کوچک محلی تحت تاثیر متغیرهای فصلی دستخوش تغییر شد و پراکنش این جانوران را تحت تاثیر قرار داد.

این مطالعه با هدف بررسی افزودن غلظت های متفاوت نانوذرات آهن صفر ظرفیتی به جیره غذایی و تاثیر آن بر رشد، کیفیت لاشه و شاخص های بیوشیمیایی خون در بچه ماهی انگشت قد کپور معمولی انجام شد. به این منظور 150 عدد ماهی با وزن متوسط اولیه 10/0 ± 14/6 گرم به مدت 8 هفته با جیره های حاوی صفر، 50، 100، 150 وmg/kg 200 نانوذرات آهن صفر ظرفیتی تغذیه شدند. بر طبق نتایج، مقادیر شاخص های وزن نهایی، وزن به دست آمده، طول نهایی، نرخ رشد ویژه، درصد افزایش وزن بدن، درصد رشد روزانه، کارایی غذا و کارایی پروتئین و چربی در تیمارmg/kg 150 نانوذره آهن اختلاف معنی داری را با سایر تیمارها نشان دادند (05/0>P). شاخص کبدی در تیمار صفر دارای بیشترین مقدار بود (05/0>P). در آنالیز لاشه، اختلاف بین تیمارها در شاخص های رطوبت، خاکستر و پروتئین معنی دار نبود (05/0<P)، اما چربی لاشه در تیمارmg/kg 50 بیشترین مقدار را نشان داد (05/0>P). پروتئین پلاسما در تیمارmg/kg 150 و آلکالاین فسفاتاز پلاسما در تیمارmg/kg 50 دارای بیشترین مقدار بودند (05/0>P). اختلاف معنی داری بین تیمارها در مقدار گلوکز پلاسما مشاهده نشد (05/0<P). بر اساس نتایج، افزودن نانوذرات آهن صفر ظرفیتی در غلظت mg/kg150 که به دلیل افزایش نسبت سطح به حجم دارای اثرگذاری بیشتری در مقایسه با هم نوع خود در مقیاس بزرگ تر هستند، در جیره غذایی بچه ماهی کپور معمولی توصیه می شود.

مطالعه حاضر جهت بررسی تاثیر عمق بر الگوی پراکنش و تراکم خانواده گوازیم ماهیان در دریای عمان و محاسبه میزان صید بر واحد سطح و توده زنده آن ها به اجرا درآمد. به این منظور از گشت تحقیقاتی فردوس 1 مجهز به تور ترال کف استفاده شد و مناطق از دماغه میدانی ('55 58) طول شرقی تا خلیج گواتر در ('25 61) طول شرقی در شهریور و مهر سال 1392 (بازه زمانی 25 روز) نمونه برداری شد. کل منطقه مورد بررسی به پنج اشکوب (Aتا E) و 4 لایه عمقی: 20-10، 30-20، 50-30 و 100-50 متری به تعداد 82 ایستگاه در شمال دریای عمان انتخاب شد. بیشترین توده زنده در منطقه D (صیدگاه های کنارک، چابهار، رمین وکیژدف) 5/1075 تن و بیشترین مقدار شاخص صید بر واحد سطح (CPUA)، 8/2002 کیلوگرم بر مایل مربع دریایی، در اشکوب D(صیدگاه های کنارک، چابهار، رمین و کیژدف) محاسبه شد. بر اساس لایه های عمقی بیشترین میزان صید بر واحد سطح در لایه عمقی50-30 متر 9/2641 کیلوگرم بر مایل مربع دریایی و بیشترین توده زنده، 8/919 تن در لایه عمقی 50-30 متر محاسبه گردید. نقشه پراکنش خانواده گوازیم ماهیان به کمک نرم افزار Arc-GIS نسخه 3/9 ترسیم شد. زیستگاه اصلی این خانواده منطقه D (صیدگاه های کنارک، چابهار، رمین، کیژدف) و لایه عمقی 50-30 متر به شمار می رود که عوامل مختلفی مانند فراوانی مواد غذایی و عوامل محیطی عامل این تراکم است.

جلبک‎های دریایی یکی از منابع مهم برای استخراج ترکیبات زیست فعال می‎باشند. در مطالعه حاضر تاثیر حلال‎های مختلف (متانول 100%، متانول 70%، استون 100%، استون 70%) در استخراج ترکیبات فنولی و خاصیت آنتی اکسیدانی دو گونه از جلبک‎های قهوه‎ای سواحل چابهار شامل Padina australis Hauck و Nizimuddinia zanardinii (Schiffner) P.C.Silva مورد بررسی قرار گرفت. فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره اولیه و فراکشن‎های آن شامل کلروفرمی، دی کلرومتانی، اتیل استاتی و آبی با استفاده از شاخص‎های میزان فنول کل، بازدارندگی رادیکال آزاد DPPH، توانایی احیاء و جذب فلزی سنجیده شد. در هر دو جلبک، میزان فنول و خصوصیات آنتی اکسیدانی عصاره متانولی 100% در مقایسه با دیگر تیمارها بالاتر بود. بهترین فعالیت آنتی اکسیدانی در فراکشن اتیل استاتی جلبک N. zanardinii مشاهده گردید. همچنین، ویژگی های آنتی اکسیدانی جلبک N. zanardinii به میزان قابل توجهی نسبت به P. australis بالاتر بود. نتایج نشان داد که جلبک N. zanardinii می‎تواند به عنوان منبع بالقوه از آنتی اکسیدان های طبیعی در نظر گرفته شود.     

این تحقیق به منظور مطالعه تغییرات زمانی و مکانی جوامع درشت بی مهرگان کف زی رودخانه شنبه بازار منتهی به دریای کاسپین صورت گرفت. نمونه برداری به صورت فصلی در 4 ایستگاه و با سه تکرار در سال 1396 انجام شد و شاخص هیلسنهوف در این مطالعه استفاده شد. در این مطالعه تعداد 3963 عدد از درشت بی مهرگان کف زی متعلق به 3 شاخه، 5 رده، 9 راسته و 19 خانواده شناسایی شد. درمجموع بیشترین فراوانی در بین فصول نمونه برداری مربوط به فصل بهار با 186±2137 عدد از بی مهرگان کف زی و کمترین فراوانی مربوط به فصل تابستان با 19±83 عدد گزارش شد. ایستگاه اول، کمترین و ایستگاه چهارم، بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. طبق آنالیز MDS پراکنش کف زیان در بین ایستگاه ها، سه گروه مجزا را نشان داد. کیفیت آب در رودخانه شنبه بازار بر اساس راهنمای کیفی آب هیلسینهوف برای تمامی ایستگاه ها به غیر از ایستگاه اول (7) با شرایط بسیار بد ارزیابی شد. نتایج نشان داد که این رودخانه به دلیل افزایش مواد آلی از مناطق کشاورزی، پساب های شهری و روستایی هم جوار و تردد کشتی های باربری باعث افزایش گونه های مقاوم به آلودگی از جمله خانواده های Tubificidae و Chironomidae شده که نشان دهنده کیفیت پایین آب این منطقه است.

مطالعه حاضر با هدف بررسی هیستوفیزیولوژیک محور هیپوفیز-گنادی ماهیان شانک زردباله (Acanthopagrus latus) و کفشک راست گرد (Euryglossa orientalis) جمع آوری شده از خور موسی انجام شد. بدین منظور 120 قطعه ماهی از ایستگاه های پتروشیمی، جعفری، مجیدیه، غزاله و زنگی واقع در خور موسی و ایستگاه گناوه (ایستگاه شاهد) جمع آوری شد. جهت سنجش هورمونی، خون گیری از ساقه دمی ماهیان و جداسازی پلاسمای خون انجام شد. سپس ماهیان تشریح شده و نمونه هایی از بافت تخمدان آن ها برداشته و در محلول فرمالین تثبیت و پس از طی مراحل پاساژ بافتی، مقاطع توسط رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین رنگ آمیزی و با میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفت. فاکتورهای هیستومتری از قبیل قطر فولیکول، قطر اووسیت، ضخامت بافت همبندی و تنوع فولیکولی نیز محاسبه شد. میزان هورمون های 17- بتااسترادیول و تستوسترون با استفاده از روش رادیوایمنواسی و هورمون های گنادوتروپینی GTHI و GTHII با استفاده از روش IRMA سنجیده شد. در تخمدان هر دو گونه ماهی در ایستگاه های مختلف آترزی فولیکول ها، بی نظمی و به هم ریختگی بافتی، افزایش فولیکول ها در مرحله کروماتین نوکلئولوس و پری نوکلئولوس، افزایش ضخامت بافت همبند بینابینی و کاهش فولیکول های تکامل یافته تر مانند فولیکول آلوئول قشری مشاهده گردید. نتایج حاصل از اندازه گیری میزان هورمون-های گنادی 17- بتااسترادیول و تستوسترون نشان داد که غلظت این دو هورمون در ایستگاه هایی که تخمدان بیشترین تغییرات بافتی را داشته، به کمترین میزان خود رسیده است. درحالی که غلظت هورمون های GTHI و GTHII در بالاترین میزان بود.

خیرا استفاده از گیاهان دارویی به عنوان محرک رشد و ایمنی در ماهیان پرورشی افزایش یافته است. در این مطالعه اثر پودر نعناع بر بیان ژن های GH و IGH و پارامترهای خون شناسی ماهی کلمه مورد مطالعه قرار گرفت. ماهی ها به مدت 8 هفته با سطوح (شاهد)، 2، 3 و 4 گرم بر کیلوگرم پودر نعناع تغذیه شدند. پس از پایان دوره آزمایش، خون گیری انجام شد و بافت های کبد و مغز در شرایط کاملا استریل جدا شدند. نتایج نشان داد که پودر نعناع باعث افزایش بیان نسبی ژن GH و IGF شد و اختلاف معنی داری بین تیمارها و گروه شاهد مشاهده شد (05/0P<). همچنین نتایج حاصل از سنجش پارامترهای خونی نشان داد که اختلاف معنی داری در میزان هماتوکریت، هموگلوبین، گلبول قرمز و گلبول سفید در گروه های تغذیه شده با جیره حاوی پودر نعناع و گروه شاهد وجود داشت (05/0P<). به طور کلی می توان نتیجه گرفت که پودر نعناع باعث افزایش رشد و ایمنی غیراختصاصی ماهی کلمه می شود.

مقایسه ریخت سنجی ماهی واسپی Cabdio morar در استان سیستان و بلوچستان بر اساس 19 صفت ریختی بر روی 40 قطعه ماهی از رود ماشکید و 63 قطعه ماهی از رود سرباز انجام گرفت. عملیات نمونه برداری با استفاده از یک دستگاه الکتروشوکر طی تابستان 1392 انجام شد و نمونه های صید شده پس از بیهوشی در عصاره ی پودر گل میخک، درون فرمالین بافری 4% تثبیت و به آزمایشگاه منتقل شدند. تصاویر دیجیتال تهیه شده از نیمرخ چپ نمونه ها به کمک نرم افزار ImageJ مورد سنجش صفات ریخت سنجی قرار گرفتند. به منظور مقایسه ی آماری داده های ریخت سنجی ماهیان مورد مطالعه، از روش های تجزیه وتحلیل مولفه های اصلی (PCA) و آنالیز تابع متمایزکننده (DFA) پس از حذف اثر اندازه از داده های خام استفاده گردید. نتایج مقایسه ی آماری نشان داد واسپی های رودخانه ماشکید در صفات ارتفاع بدن، طول سر، طول پوزه، قطر حدقه، فاصله پشت حدقه ای، طول پیش باله پشتی، پیش باله شکمی و پیش باله مخرجی، ارتفاع باله پشتی، طول قاعده باله پشتی و طول قاعده ی باله مخرجی دارای مقادیر بیشتری نسبت به ماهیان رودخانه ی سرباز هستند (01/0>p). عوامل اکولوژیک شامل شرایط خرده زیستگاهی از قبیل جریان آب، وجود پوشش گیاهی متراکم و کمیت و کیفیت مواد غذایی در محیط می تواند از عوامل عمده ی بروز تفاوت ریختی در بین آن ها باشد.

ارتباط تنوع زیستی ماهیان و پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب در تالاب شادگان مورد بررسی قرار گرفت. نمونه‌برداری فصلی در پنج ایستگاه از تالاب شادگان شامل دورق (ماهشهر)، رگبه، خروسی، سلمانه و عطیش انجام گردید. در طول اجرای پروژه از مهر 1392 تا اسفند 1392 در مجموع سه هزار و هفتصد نمونه مختلف بیومتری و تشریح شد. شاخص غنای زیستی در ایستگاه های خروسی و ماهشهر کمترین و بیشترین مقدار را نشان داد و در فصل بهار و تابستان بیشترین و کمترین مقادیر را داشت. شاخص شانون ماهشهر و سلمانه بیشترین و کمترین مقدار را داشته و فصل بهار و تابستان بیشترین و کمترین مقدار این شاخص مشاهده شد. شاخص یکنواختی در سلمانه و خروسی کمترین و بیشترین مقدار را داشته و زمستان و بهار بیشترین و کمترین مقادیر آن به دست آمد. شاخص سیمپسون ایستگاه ماهشهر و سلمانه بیشترین و کمترین مقادیر را داشته و مقادیر آن در فصول متفاوت نزدیک به یکدیگر به دست آمد. مقادیر شاخص های مختلف در فصول متفاوت و همچنین تفاوت آن ها در ایستگاه های مختلف معنی دار نبود (P>0.05). در این مطالعه پارامترهای نیترات و شوری افزایش و فسفات، اکسیژن محلول و BOD5 کاهش معنی داری را نشان داده و میزان شاخص ماهی تالاب در تالاب شادگان نشان دهنده آن است که وضعیت تالاب در حالت متوسط اکولوژیکی قرار دارد.

فیتوپلانکتونها به لحاظ تولید مواد آلی و قرار گرفتن در قاعده هرم غذایی جزء ذخایر مهم به شمار می‌آیند. در این مطالعه سمیت فلز سنگین مس در غلظتهای مختلف بر رشد ریزجلبک Isochrysis galbana مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد بیشترین میزان رشد و محتوای کلروفیل a مربوط به غلظت 5 میکروگرم بر لیتر مس بود. در مقابل، غلظت های 500 و 250 میکروگرم بر لیتر به طور قابل توجهی باعث مهار رشد و کاهش محتوای کلروفیل شدند. همچنین نتایج نشان داد که غلظتهای پایین باعث افزایش میزان پروتئین در ریزجلبک مورد مطالعه و غلظت های بالا باعث کاهش آن می‌گردد

انتخاب محل مناسب یک عامل کلیدی در هر فعالیت آبزی پروری است که بر موفقیت و پایداری آن تاثیر می گذارد. انتخاب صحیح محل آبزی پروری از جنبه های مختلف مانند هزینه های احداث، میزان تولید، میزان شیوع بیماری ها و میزان تلفات می تواند بر تعیین هزینه های اقتصادی تاثیرگذار باشد. از طرفی محدودیت منابع آب و افزایش احتمالی آلودگی آب ها به انواع آلاینده ها در اثر فعالیت های انسانی منجر به تشدید طرح کنترل کیفیت آب ها گردیده است. به دلیل اینکه کنترل و تغییر عوامل فیزیکوشیمیایی در محیط های دارای قابلیت پرورش در قفس میسر نیست پس باید برای پرورش هرگونه آبزی یک محیط جغرافیایی مناسب تعیین و انتخاب شود. در مطالعه حاضر پارامترهای فیزیکوشیمیایی و آلودگی میکروبی با توجه به شاخص های موجود (ایشرشیاکلی، کل باکتری های مدفوعی و کلیفرم مدفوعی) در ساحل بندر چارک (دارای پتانسیل پرورش ماهی در قفس، پرورش میگو و...) مورد بررسی و آنالیز قرار گرفت. نتایج همچنین بیانگر این است که میانگین تعداد باکتری های کلیفرم کل و کلیفرم گرماپای در آب ساحل بندر چارک مورد مطالعه به ترتیب 7 و 4  MPN در 100 میلی لیتر و باکتری کل 900- 1000 MPN در یک میلی لیتر بوده که در مقایسه با استانداردهای جهانی در حد مطلوبی بوده و برای پرورش انواع آبزیان خصوصا پرورش ماهیان دریایی در قفس مناسب است. مقایسه پارامترهای فیزیکوشیمیایی در محل مورد مطالعه با استانداردهای مصوب داخلی و بین المللی نشان دهنده حد مطلوب این فاکتورها برای پرورش آبزیان دریایی بود.