نشریه باستان شناسی ایران
سال هشتم شماره 2 (پیاپی 15، پاییز و زمستان 1397)

نقش برجسته های دوره اشکانی و ساسانی از اهمیت زیادی در مطالعات باستان شناسی ایران در دوره تاریخی برخوردارند. با این حال این نقش برجسته ها غالبا به جهت بازسازی های تاریخی مورد استفاده قرار گرفته اند و گاه نیز تنها به مطالعه توصیفی آنها اکتفا شده است. مقایسه تطبیقی نقوش برجسته اشکانی و ساسانی از منظر زیبایی شناسی جهت شناخت ویژگی ها و سبک های هنری در دوره مذکور از اهمیت زیادی برخورداراست. استان کرمانشاه جزو محدود استانهای ایران است که در آن جا هم نقوش برجسته اشکانی و هم نقوش برجسته ساسانی قرار دارد. هدف از نگارش این پژوهش مقایسه نقوش برجسته دوره اشکانی و ساسانی در استان کرمانشاه از منظر زیبایی شناسی است.دراین راستا ابتدا به توصیف موضوعی نقوشبرجسته مورد مطالعه پرداخته شده و سپس این نقوش از نظر عناصر بصری به کار رفته در آنها و نیز ترکیب بندی و فرم مورد مطالعه قرار گرفتند. نتیجه پژوهش نشان داد که در نقش برجسته ها در هر دو دوره ویژگی های مشترکی همچون تعادل و انظباط دیده می شود، با این حال درنقش برجسته های دوره ساسانی انواع مختلفی از تقارن دیده می شود که درنقش بر جسته های دوره اشکانی به ندرت شاهد آن هستیم.

بقایای معماری همواره به عنوان »پایه« پژوهش های باستان شناسی قلمداد شده است، این مدارک محکم را می توان به راحتی با واژگان، اعداد و طرحهای دقیق و واضح توصیف کرد. ولی هنوز تفسیر بقایای معماری و زمینه های جهان بینی که مربوط به رفتارهای اجتماعی بشر است، مشک لزا هستند. در عین حال که معماری با بقایای مادی مرتبط است ولی ما باید به خاطر داشته باشیم که در نهایت این بقایا منعکس کننده آداب ورسوم و جهان بینی جوامع مربوطه هستند. شکی نیست که واحد خانه فردی، به طور متوالی در یک زمان خاص تغییر می کند تا مناسب خانواده های هسته ای و گسترده، گروه ها، قبیله ها و غیره شوند. تقریبا از میانه هزاره هشتم ق.م. در گوشه و کنار جنوب غربی آسیا، فنون و طرح های معماری رو به گسترش نهادند. عده ای بر این باورند که این گسترش ناگهانی با اهمیت رو به تزاید کشاورزی و ذخیره سازی غذا و دگرگونی ساختاری فعالیت های روزانه همراه با تولید تخصصی اشیاء و ابزار ارتباط داشته است. با وجود پژوهشهای فراوان باستان شناسی دوره نوسنگی بدون سفال در خاور نزدیک مخصوصا در لوانت، فعالیت های باستان شناسی در زاگرس مرکزی در این دوره انگشت شمار بوده است. زاگرس مرکزی یکی از مناطق مهم خاور نزدیک است که نخستین تالش های بشر در زمینه یکجانشینی، اهلی کردن جانوران و کشت نباتات در این ناحیه صورت گرفته است. دراین پژوهش ضمن معرفی و توصیف کاملی از معماری این محوطه ها، نوع مصالح، ابعاد دیوارها و اطاقها، وضعیت دیوار، الحاقات و فضاهای معماری محوطه های مورد بررسی قرار می گیرد.

همیشه تشکیل یک تصویر واضح از مراحل اولیه یک مذهب مشکل است. اگر چه می توان به خصوصیت انقلابی بنیان گذاران و مذهب اصلی پی برد، اما مراحل طولانی لازم است تا جامعه نو مذهب خود را از قید و بندهای سنتی کهن برهاند، تصور خود را جامه عمل بپوشاند و استقالل خود را توجیه کند مسیحیت نیز مستثنی نبوده است.مسیحیت جوان خیلی زود به صورت یک کلیسای تبلیغی و ماموریتی درآمد که تاریخ آن را می توان در »اعمال حواریون« دید. واضح است که این ماموریت هدف درازمدتی به دنبال داشت. علاوه بر این در شرق در »خنج« (naijniX) ترجمه ای از مزامیر یا زبور داوود از سریانی به پهلوی یافته شد که »اندریاس« (aerdnA) تاریخ آن را اواسط قرن ششم تخمین می زند، این ترجمه نشان می دهد تعدادی از مسیحیان در بین ایرانی های مقیم جاده ابریشم زندگی می کردند. از نقطه نظر ایرانی- زرتشتی راه حل نستوری »برصئوما« (muasaB) جذاب تر بود. پس ممکن بود شخص را انکار کنند اما نظریه او را به طور کامل تصدیق و قبول کردند. سه قانون مهم در زمان بالش در سلوکیه به تصویب رسید و اصول مذهب نستوری، مذهب قطعی و منحصر عیسویان ایران شد.در این نوشتار سعی شده است تا رفتار زردشتیان را در برابر مسیحیت مبتنی بر کتاب اعمال حواریون و نامه اعمال شهیدان بررسی شود.

در دوره ساسانی به نظر می رسد با رسمی شدن دین زرتشت و قدرت گرفتن مغ ها و روحانیون سعی شده است که شیوه تدفین نیز مطابق با شرایع و قوانین کتابهای دینی صورت گیرد. بر اساس رایج ترین شیوه تدفین در این دوره آنها اجساد مردگان را ابتدا بر فراز کوه ها، پشته ها و بلندی هایی که دخمه ها ساخته شده بود قرار می دادند تا گوشت آنها از بین رفته و استخوانهای باقی مانده را به محل هایی که استودان نامیده می شد منتقل می نمودند. در این پژوهش که به شیوه بررسی میدانی انجام شده و تعدادی از این آثار در شهرستان اندیکا (روستای طویله) مورد مطالعه قرار گرفته است. نتیجه این بررسی نشان می دهد که دخمه و استودانها می توانند نکات زیادی راجع به اعتقادات مذهبی در دوران پیش از اسلام و مناطق دارای اهمیت مذهبی را روشن نمایند.

منابع آشوری و یونان باستان درباره حکومت ماد در نیمه اول هزاره اول پیش از میالد مورد بررسی این مقاله بوده تا جامعیت این منابع، درباره تاریخ ماد، مورد سنجش قرار گیرد. سنگ نوشته ها و کتیبه های برجای مانده از آشور و همین طور منابع برجای مانده از مورخان به نام یونان باستان، از ارزشمندترین منابع موجود در این باره است. این مقاله به بررسی کتابها و مقالات در دسترس فارسی و انگلیسی مربوط به قرون نهم تا ششم قبل از میلاد در منطقه تحت حکومت ماد و نتایج حاصل از آن پرداخته است و از آنجائی که روش بررسی توصیفی – تحلیلی بوده و پژوهش در این مورد به کتابها و مقالات مرتبط محدود گردیده است، به همین جهت روش کیفی در تجزیه و تحلیل مطالب مورد نظر قرار گرفته است. در نهایت به شواهد موجود و دلایل معقول ناشی از توصیف و تحلیل آنها پرداخته ایم که عدم جامعیت تاریخ ماد را از منظر این دو منبع و همین طور عدم بی طرفی ایشان در ذکر مطالب مربوط به ماد نیز مورد تایید قرار داد.

دانش سکه شناسی به عنوان یکی از علوم میان رشته ای نقش مهمی در بازشناسی تاریخ و فرهنگ ملتها دارد. از ادوار مختلف تاریخی ایران به خصوص دوره شاهنشاهی اشکانی سکه های متعدد در موزه ها و مجموعه های داخلی و خارجی بر جای مانده که بررسی نقوش، کتیبه ها و سایر علایم آنها در کنار سایر اسناد مکتوب این دوران کمک شایانی به بازشناسی اوضاع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن زمان می نماید. در مخازن و ویترین موزه های ایران با انواع سکه ها از زمانهای قدیم تا معاصر آشنا می شویم که سکه های اشکانی نیز به فراوانی در بین آنها وجود دارد، همچنین دربین این سکه ها گاهی هم سکه های جعلی دیده می شود. موزه رشت در شمال ایران از جمله موزه هایی است که در آنجا سکه های اشکانی موجود می باشد و تاکنون به این سکه ها توجه شایانی نشده است. در پژوهش حاضر طی بازدید از این موزه ها نخست این سکه ها مورد ارزیابی قرار گرفته، سپس با روش جمع آوری اطلاعات از مجموعه های مختلف و مطالعات کتابخانه ای به شرح و توصیف نقوش هریک از این سکه ها پرداخته شد تا بدین ترتیب طی طبقه بندی دقیق این سکه ها اطالعات کامل تری در اختیار بازدیدکنندگان و سایر پژوهشگران قرار بگیرد.

عصر آهن در ایران (1450-550 ق.م.) و فراتر از آن معرف دوره ای است که در مراحل تکاملی، شاهد تحولات مهم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیکی هستیم.بر اساس موقعیت جغرافیایی ویژه و استعدادهای طبیعی ناحیه، طالقان همواره در طول تاریخ برای اجتماعات بشری بخصوص برای زندگی مردمان عشایر و کوچنشین عصر آهن مناسب بوده است.سفال هزاره اول قبل از میالد اصلی ترین مشخصه عصرآهن است و مهمترین بحث متداول درباره سفال عصر آهن مساله مهاجرتهاست؛ زیرا محققان براین عقیده اند که سفال عصر آهن به عنوان سفال اقوام مهاجر یا مهاجم بر مجموعه استقرارهای فالت تاثیر میگذارد. طالقان از جمله مناطق مستعد شکل گیری استقرارهای عصر آهن در شمال مرکزی فالت ایران است. بیشتر محوطه های طالقان دارای نمونه های سفالی مشابه با دیگر محوطه های شاخص عصر آهن در حوزه شمال مرکزی فالت ایران است.هدف تحقیق بررسی ظهور سفال عصر آهن منطقه طالقان و مقایسه آن با دیگر محوطه های همعصر آن در شمال فالت مرکزی است.گردآوری داده ها و اطالعات از طریق جستجو در منابع کتابخانه ای و الکترونیکی و فعالیت میدانی صورت گرفته است و سپس نتایج حاصل شده به شیوه تاریخی، توصیفی تحلیلی ارائه شده است.بر اساس مطالعات مشخص شد که سفال عصر آهن طالقان احتمال پیآمد یک استقرار جدید است و وجود برخی نشانه ها باعث تقویت این نظریه شده که سفال عصر آهن طالقان محصول یک جامعه دامدار کوچ نشین یا به احتمالی دیگر محصول یک جامعه دامدار روستایی است که با جوامع پیشرفته در شمال مرکزی آن در ارتباط بوده است.