نشریه پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
پیاپی 37 (پاییز 1398)

در شعر کودک، کم تر شعری را سراغ داریم که در آن از موسیقی کناری یا اشکال مختلف قافیه، نهایت استفاده نشده باشد. شاعران شعر کودک به دلیل تاثیر غیرقابل انکار عناصر موسیقایی بیرونی، کناری و درونی، همواره کوشیده اند این عناصر موسیقایی را به بهترین شکل، به کار ببرند. محمود کیانوش یکی از شعرای تاثیرگذار و صاحب نظر در عرصه شعر کودک است. این پژوهش که با روش توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر نظریات صورتگرایی نوشته شده، ضمن واکاوی دو مورد خاص با نام های قافیه فقیر و غنی از موسیقی کناری در شعر این شاعر، به این نتیجه رسیده که در نخست، محمود کیانوش آگاهانه و مبتنی بر آرای خود پیرامون موسیقی کناری شعر کودک، از قافیه های غنی موسیقایی در اشعار خود بهره برده، سپس این قافیه ها به شکلی کاملا هنرمندانه و خلاق و با بسامدهایی معنادار و به دور از هرگونه تصنع یا تکلف در اشعار کودکانه او قابل تشخیص است.

بررسی شیوه و روش تاریخ ادبیات نگاری، ازجمله مباحث نوین علمی و انتقادی به شمار می رود که نظر برخی پژوهشگران این عرصه را به خود جلب نموده است. پژوهش حاضر به تحلیل سبک شناسی نگارش تاریخ ادبیات اعراب توسط یکی از خاورشناسان معاصر "رینولد آلن نیکلسون" می پردازد. منبع اصلی این پژوهش کتاب تاریخ ادبیات نیکلسون است و نگارندگان با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بررسی و نقد سبک نگارش این کتاب پرداخته اند. یافته های این تحقیق، بیانگر آن است که شیوه نیکلسون در نگارش تاریخ ادبیات به ویژگی هایی همچون؛ ارائه اسناد و مدارک شرقی و غربی، تقسیم بندی تاریخ ادبیات براساس جریان های سیاسی، دوره بندی ادوار تاریخ، بررسی ویژگی های برجسته دوره های تاریخی، بهره گیری از متون دینی و... ممتاز است.

شیخ رضا طالبانی از شاعران برجسته و پرآوازه کلاسیک کرد است که سروده های فراوانی به زبان های فارسی، عربی و ترکی نیز دارد. بارزترین درونمایه شعر او هجو است، با این حال به میدان هر فنی از شاعری که گام نهاده، به مثابه یک شهسوار ظاهر گشته است. شعر او به هر یک از این زبان ها که بوده باشد، خللی در سطح سروده ها و انشایش وارد نگشته است. طالبانی در ضمن چندین شعر که در مدح پیغامبر(ص) و اهل بیت او(ع) و ذکر مصایب ایشان سروده است، شعری در مدح و اظهار وفاداری به امام حسین(ع) با مطلع «لافت از عشق حسین است و سرت بر گردن است؟/ عشقبازی سر به میدان وفا افکندن است» دیده می شود. این جستار با روش تحلیلی- توصیفی به منظور کشف لایه های گونه گون زبانی، ادبی، بلاغی و نحوی و ژرف ساخت شعر طالبانی به نگارش درآمده است. طی این پژوهش سوای روشن شدن ویژگی های مهمی از قبیل روانی، وضوح، سادگی، خلوص، صراحت لهجه و ایمان عمیق به اندیشه و ایدئولوژی مطرح شده در شعر که از یکایک ابیات آن ملموس و مشهود است؛ به لحاظ سبک نیز بهره گرفتن از واژه های جهت دار و موکد برای تبیین و تفهیم معنا، تکیه بر صداها و آواهای دلالت دار و آهنگین در راستای تقویت لایه آوایی سبک، نمود یافتن برخی وجوه بلاغی از ویژگی های بارز این شعر است.

منیرو روانی پور از نامدار ترین زنان داستان نویس است که از دهه شصت به خلق جدی آثار داستانی پرداخته و جایگاه معتنابهی در داستان نویسی معاصر ایران احراز کرده است. پس از مجموعه داستان کوتاه "کنیزو"(1367)، "اهل غرق" اولین رمان روانی پور است که به شیوه رئالیسم جادویی نگارش یافته است و توفیقات فراوانی را حاصل کرده است. در باب این اثر نقد و نظرهای فراوان ارائه شده اما جای آن دارد که به طور مستقل در باب سبک این اثر تدقیق بیشتری صورت گیرد. لذا برآنیم تا در این مقاله مولفه های سبکی اهل غرق را در سه حوزه روایت، زبان و بلاغت مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد تا دانسته شود سبک عمومی این اثر چیست و شاخصه های سبکی روایی، زبانی و بلاغی(= ادبی) آن کدام است و چه نسبتی با ژانر اثر و نگرش نویسنده دارد؟

امیرارسلان نامدار، از داستان های کهن ادبیات شفاهی فارسی است. آن را حدفاصل قصه پردازی سنتی و رمان نویسی در ایران دانسته اند. قصه های عامیانه، همواره موردتوجه ساختارگرایان و روایت شناسان قرار گرفته اند. در این میان، تودوروف در بررسی روایت های اسطوره ای، به ویژه قصه ها، موفقیت چشم گیری یافته است. در این مقاله، به تحلیل و بررسی اولین داستان از کتاب امیرارسلان نامدار با عنوان "خواجه نعمان و سود سرشار او" براساس نظریه تودوروف می پردازیم. به لحاظ ساختار زبانی، این داستان بر محور افعال (کنش ها)، شکل گرفته است. از دیدگاه نحوی؛ دو پی رفت اصلی (پایه) در ابتدا و انتهای روایت قرارگرفته اند که دو پی رفت فرعی را در خود جای داده اند. نحوه به کارگیری پی رفت ها در متن نیز، به شیوه درونه گیری است. از منظر وجوه روایتی؛ وجه غالب در داستان، اخباری و زمان وقوع افعال، گذشته است.

ادبیات محملی برای بازتاب نگرش ها، گفتمان ها و ایدئولوژی هایی است که بنابر ضرورت روزگار و تحولات گسترده اجتماعی-سیاسی به وجود آمده است. آثار ادبی یکی از مهم ترین ابزارهای درک مسائل و مشکلات زنان در جامعه است به خصوص مطالعه آثار نویسندگان زن می تواند به روشن شدن زوایای متعددی درزمینه اجتماعی و عاطفی زنان بینجامد. بیشتر شخصیت های اصلی داستان های نویسندگان زن، زنان هستند. در این داستان ها مسائل عاطفی و اجتماعی زندگی زنان مطرح و از آسیب های جبران ناپذیری که به زنان وارد می شود سخن به میان می آید. لذا شناخت این مسائل از پیش شرط های اساسی در حل وفصل مشکلات و دغدغه های زنان است. این پژوهش به بررسی مشکلات عاطفی و اجتماعی زنان در آثار داستانی "راضیه تجار" با دیدی فمینیستی پرداخته است. راضیه تجار بیشتر زنانی را به تصویر می کشد که در بند و تسلیم، وابسته به مردان، محصور در خانه و ناامید و ناراحت هستند به طوری که زن در آثار او موجودی تنها، مضطرب و سرگردان است.

شخصیت‎پردازی از عناصر اصلی داستان‎پردازی است. شخصیت های داستان در تداوم پی رنگ داستان نقش اساسی دارند و به مثابه الگو، نمایانگر جایگاه انسان در دنیاهای متفاوت فرهنگی و اجتماعی هستند و با بررسی آن ها می‎توان، هم از فضای داستان مطلع شد و هم به توانایی نویسنده پی‎برد. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل شخصیت‎های داستان با استفاده از الگوی کنشگر گریماس و پی بردن به شیوه های شخصیت‎پردازی در داستان‎های کودکانه لینا کیلانی، نویسنده معاصر سوری و نادر ابراهیمی، نویسنده معاصر ایرانی اختصاص یافته‎است. الگوی کنشگر گریماس، با ساختاری نظام مند به تحلیل شخصیت‎ها می‎پردازد. نتیجه پژوهش نشان می دهد که هر دو نویسنده در زمینه انطباق با این الگو موفق بوده‎اند، با این تفاوت که کنشگران داستان‎های ابراهیمی از تنوع بیشتری برخوردار است، ولی در داستان های کیلانی گونه های بیشتری شخصیت می‎‎یابند. او علاوه بر حیوانات حتی به جمادات و نباتات هم جان می‎بخشد.

تحلیل گفتمان انتقادی، به منزله رویکرد میان رشته ای، فراتر از صورت های زبانی به بررسی ایدئولوژی و قدرت که بازتاب دهنده اوضاع اجتماعی و فرهنگی فضای حاکم بر جامعه است، می پردازد. ازآنجاکه قدرت حاکم بر هر جامعه ای گفتمان آن جامعه را سامان می بخشد، این رویکرد چگونگی پیوند آثار ادبی با قدرت مسلط بر جامعه را در سه لایه توصیف، تفسیر و تبیین بررسی می کند. فرکلاف در آغاز، از منظر زبان شناختی به تحلیل متون پرداخته و سپس گفتمان هایی را که متن با آن ها در ارتباط است (که ممکن است دربردارنده فیلم، متن ادبی، نمایشنامه و... باشد) ، شناسایی نموده و نحوه رابطه آن ها با نظریه های کلان اجتماعی را بیان می کند. هدف فرکلاف آگاه کردن مصرف کنندگان متون از ایدئولوژی های موجود در متن است. هر متنی خوانندگان را به سمت درک مشخصی از واقعیت سوق می دهد. دل مشغولی اصلی فرکلاف، شناسایی انتقادی و آگاهی بخشی به مخاطبین از گفتمان های پنهان در متن در هنگام خواندن متن است. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف به بررسی فیلم "عصبانی نیستم" ساخته رضا درمیشیان می پردازیم. یافته های پژوهش نشان می دهد که گفتمان "خشونت"»، گفتمان اصلی در فیلم است وگفتمان های دیگری نظیر "عشق"، "نابرابری اجتماعی" و "بی عدالتی" حول محور آن شکل می گیرد که همگی براساس ایدئولوژی های حاکم بر جامعه در طول فیلم به وجود می آیند

نوستالژی یا غم غربت از مباحث مرتبط با روان شناسی است که آن را حسرت شیرین و تقابل زمان حال با گذشته ها دانسته اند. نوستالژی، تاریخی به قدمت هبوط آدم(ع) دارد و از دیرباز درون مایه بسیاری از آثار ادبی را شامل است. نوستالژی و غم غربت در کنار مضامینی نظیر حسرت بازگشت به دوران کودکی، یادآوری مهر مادری، یاد وطن و توجه به آداب ورسوم و آیین های بومی محلی و فرهنگ عامه، وقتی در ادبیات در تقابل با زندگی شهرنشینی و یاس و تنهایی جهان مدرن قرار می گیرد، برجستگی خاصی به شعر و نثر می دهد. حسین پناهی هنرمندی نوستالژی گراست. از مهم ترین ویژگی های هنر او بیان نوستالژیک شعر و نثر اوست. پژوهش حاضر به بررسی بیان نوستالژیک شعر حسین پناهی می پردازد و در پایان به این نتیجه می رسد که غم غربت جان مایه شعر پناهی است و زیستن او در تهران به نوعی برای او اسارتی اجباری بوده است. روش این پژوهش تحلیلی- توصیفی و از نوع کیفی است و به بررسی جنبه های نوستالژی در شعر و اندیشه حسین پناهی می پردازد.